آب، قدرت، سیاست؛ خاورمیانه در آستانه انتخابی حیاتی

در سرزمینی که رودخانه‌ها آرام‌آرام خاموش می‌شوند، دیپلماسی آب به زبان تازه‌ قدرت بدل شده است. تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت‌ و سیاست‌های ناپایدار مصرف آب، منطقه‌ای را شکل داده‌اند که بیش از ۶۰ درصد جمعیتش در شرایط کمبود آب زندگی می‌کنند.

فاتیما انصاری-دکترای روابط بین‌الملل:  در سرزمینی که رودخانه‌ها آرام‌آرام خاموش می‌شوند، دیپلماسی آب به زبان تازه‌ قدرت بدل شده است. تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت‌ و سیاست‌های ناپایدار مصرف آب، منطقه‌ای را شکل داده‌اند که بیش از ۶۰ درصد جمعیتش در شرایط کمبود آب زندگی می‌کنند. گزارش‌های سازمان ملل هشدار می‌دهند که تا سال‌های آینده، بسیاری از کشورهای خاورمیانه با بحران «روز صفر» آب مواجه خواهند شد؛ نقطه‌ای که شیرهای آب خشک می‌شوند و مهاجرت‌های اجباری میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند. در چنین شرایطی، بررسی تنش‌های آبی میان ایران، عراق و افغانستان، نقش سازمان‌های منطقه‌ای در میانجیگری و تحلیل سیاست‌های انتقال آب و پیامدهای زیست‌محیطی آن، ضرورتی حیاتی برای گذار از رقابت به همکاری است.

تنش‌های آبی در خاورمیانه اغلب ریشه در رودخانه‌های مرزی دارند و می‌توانند به‌سرعت به منازعات سیاسی و حتی نظامی تبدیل شوند. در روابط ایران و افغانستان، رودخانه هیرمند به نماد اصلی این تنش‌ها بدل شده است. ساخت سدهای کجکی و سلما در افغانستان طی سال‌های اخیر، جریان آب به ایران را کاهش داده و خشک‌سالی شدید در سیستان‌وبلوچستان را رقم زده است. برخی مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که تهران نیز در آستانه «روز صفر» قرار دارد، با کاهش ذخایر آب به کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت. مذاکرات دوجانبه بر سر آب هیرمند بارها به بن‌بست رسیده و درگیری‌های مرزی، حتی شورای امنیت سازمان ملل را به واکنش واداشته‌اند.