ابهام در سرنوشت سد تنگ‌سرخ/ پروژه‌ای که اعتماد اجتماعی را تهدید می‌کند
به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، دانیال ولوی مقدم؛ پروژه سد تنگ‌سرخ بویراحمد بیش از دو دهه است که نامش در محافل عمرانی و سیاسی استان کهگیلویه‌وبویراحمد و حتی کشور مطرح می‌شود. طرحی که قرار بود با هدف تأمین آب شرب یاسوج آغاز شود، در گذر زمان ابعاد و اهدافش تغییر کرد و به یکی از جنجالی‌ترین پروژه‌های آبی جنوب کشور تبدیل شد.
امروز اما این پروژه نه‌تنها آب شرب پایدار برای مردم یاسوج فراهم نکرده، بلکه به موضوعی برای مناقشه، اعتراضات اجتماعی و ایجاد بی‌اعتمادی میان مردم و دستگاه‌های اجرایی بدل شده است.
از یک طرح محلی تا پروژه‌ای ملی/زیرساخت‌های در معرض نابودی
سد تنگ‌سرخ نخستین بار در اوایل دهه ۱۳۸۰ مطرح شد بر اساس طرح اولیه، هدف آن تأمین بخشی از نیاز آب شرب شهر یاسوج بود.
طرح در سال ۱۳۸۹ به طور رسمی کلید خورد، اما در طول مسیر ابعاد آن تغییر کرد و موضوع انتقال آب به شیراز نیز مطرح شد، همین تغییر جهت، نگاه مردم منطقه را نسبت به اهداف اصلی پروژه دچار تردید کرد.
بسیاری از اهالی می‌گویند طرحی که در ابتدا قرار بود کوچک و محلی باشد، حالا به پروژه‌ای عظیم تبدیل شده که حیات بیش از ده روستا را تهدید می‌کند این تغییر نه‌تنها اعتماد مردم را کاهش داد، بلکه باعث شد مخالفت‌ها از سطح گلایه‌های پراکنده به اعتراضات سازمان‌یافته ارتقا پیدا کند.
بر اساس برآوردهای محلی، با اجرای طرح در ابعاد فعلی مدارس، درمانگاه‌ها، جاده‌ها، شبکه‌های برق و گاز و حتی پاسگاه انتظامی روستاهای اطراف در معرض نابودی قرار می‌گیرد.
یکی از دهیاران منطقه در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، می‌گوید: وقتی می‌گویند سد فقط برای آب شرب یاسوج است، چرا باید تمام زیرساخت‌های ما از بین برود؟ چرا باید بچه‌های ما مدرسه نداشته باشند، درمانگاه تخریب شود و راه‌های مواصلاتی قطع شود؟ اگر هدف خیر است، چرا مردم باید قربانی شوند؟
تملک زمین‌ها محور اصلی اختلاف/ابهام در آینده پروژه
موضوع تملک اراضی کشاورزی و باغات یکی از اصلی‌ترین عوامل اعتراض مردم است، اهالی می‌گویند زمین‌های آنها یا بدون رضایت واقعی و با فشار اداری تصاحب شده یا قیمت‌گذاری‌ها به‌قدری پایین بوده که با ارزش واقعی فاصله‌ای فاحش دارد.
یک کشاورز میانسال می‌گوید: من باغ گردو و انگور داشتم که سال‌ها با خون‌دل ساخته بودم آمدند و گفتند این زمین باید ملی شود قیمتی که گذاشتند حتی خرج یک خانه معمولی در یاسوج هم نمی‌شود ما زمین اجدادی‌مان را با چه چیزی عوض کنیم؟
یکی از مشکلات اساسی این طرح، نبود شفافیت درباره ابعاد نهایی آن است. ارتفاع سد، مرز آبگیری، نحوه جابه‌جایی روستاها و چگونگی جبران خسارت‌ها هنوز مشخص نیست در حالی که هر سال وعده آبگیری داده می‌شود، مردم شاهد پیشرفتی واقعی نیستند.
ریش سفید یکی از روستاها در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، می‌گوید: هر سال می‌گویند سد به زودی آبگیری می‌شود، اما این فقط یک وعده تکراری است از سال ۸۹ تا امروز کدام وعده عملی شده؟ حتی ارتفاع نهایی سد را هم معلوم نکرده‌اند وقتی همه چیز مبهم است، مردم حق دارند نگران باشند.
مصوبات ۲۵ خرداد ۱۳۹۳ اما تعهدات فراموش‌شده/اعتراضات تیرماه نقطه عطف جدید
در سال ۱۳۹۳ نشستی در استانداری کهگیلویه‌وبویراحمد برگزار شد که طی آن تعهداتی در قبال مردم منطقه صورتجلسه شد، مهم‌ترین بند این مصوبات آن بود که در صورت عمل‌نشدن به تعهدات، مردم حق دارند پروژه را متوقف کنند.
به گفته اهالی، این تعهدات شامل جبران خسارت‌ها، رسیدگی به مشکلات اجتماعی و توجه به پیوست زیست‌محیطی بود اما اکنون پس از گذشت یک دهه بسیاری از آن بندها هنوز اجرایی نشده و همین مسئله به مبنایی برای اعتراض مردم تبدیل شده است.
در ابتدای تیرماه سال جاری مردم منطقه طی مکاتبات گسترده با مدیران استانی، مقام معظم رهبری و سران قوا نگرانی‌های خود را اعلام کردند، پس از ۲۳ روز صبر بی‌نتیجه در ۲۳ تیرماه تجمعی مسالمت‌آمیز در محل اجرای پروژه برگزار شد.
این تجمع موجب توقف عملیات عمرانی شد و مردم به دولت یک فرصت یک‌ماهه دادند. مقرر شد هر پنجشنبه گزارشی از اقدامات ارائه شود اما به گفته اهالی نه‌تنها گزارشی شفاف ارائه نشد بلکه ماجرای نامه‌های استرداد پول نیز بر بی‌اعتمادی افزود.
در پی این اتفاق مردم در ۲۶ مردادماه فراخوانی عمومی دادند و خواستار تعطیلی کامل پروژه شدند آنها به مصوبات سال ۱۳۹۳ استناد کردند و گفتند بر اساس آن حق دارند در صورت خلف وعده دولت، اجرای پروژه را متوقف کنند.
ورود شورای تأمین استان و شرط ادامه پروژه
پس از اوج‌گیری اعتراضات، شورای تأمین استان کهگیلویه‌وبویراحمد تشکیل جلسه داد. ۱۲ نماینده از روستاهای منطقه در این جلسه حضور یافتند در نهایت مقرر شد روز دوم شهریورماه، صورتجلسه‌ای در حضور مسئولان استانی و نمایندگان مردم قرائت شود.
این مراسم در روستای جهانگیرآباد و با حضور معاون سیاسی امنیتی استاندار، فرمانده سپاه استان، معاون دادستان و مدیر آب منطقه‌ای برگزار شد در این نشست مردم بار دیگر اعتراضات خود را بیان کردند و مسئولان وعده دادند که جلسات هفتگی برای بررسی مشکلات برگزار شود.
بر اساس توافق اخیر، ادامه فعالیت‌های سد تنگ‌سرخ مشروط به رفع مشکلات و جلب رضایت مردم است، نمایندگان اهالی تأکید کردند که بدون «چراغ سبز» آنها، هیچ فعالیتی نباید آغاز شود در غیر این صورت، روند تعطیلی پروژه ادامه خواهد یافت.
نماینده عشایر در این نشست گفت: ما مخالف توسعه نیستیم اما توسعه نباید به قیمت نابودی زندگی ما باشد اگر قرار است پروژه ادامه پیدا کند اول باید تکلیف خسارت‌ها، جابه‌جایی‌ها و آینده فرزندان ما روشن شود.
و اما خواسته‌های اصلی مردم با نگاه کارشناسی
با مرور اظهارات اهالی منطقه، می‌توان خواسته‌های آنان را در چند محور خلاصه کرد:
۱-توقف پروژه در ابعاد فعلی و کاهش ارتفاع سد ۲- جبران عادلانه خسارت‌ها و قیمت‌گذاری واقعی اراضی ۳- اجرای پیوست اجتماعی و زیست‌محیطی با حضور کارشناسان مستقل ۴-پاسخگویی شفاف مسئولان درباره آینده پروژه و نحوه انتقال آب ۵-تضمین حقوق روستاییان و عشایر در قالب قراردادهای الزام‌آور.
برخی کارشناسان حوزه آب و محیط زیست نسبت به تبعات این پروژه هشدار داده‌اند به گفته آنها، آبگیری سد بدون مطالعات جامع، می‌تواند اکوسیستم منطقه را دستخوش تغییرات جدی کند و زیستگاه‌های طبیعی را از بین ببرد.
سد تنگ‌سرخ اکنون به نقطه‌ای رسیده که سرنوشت آن نه فقط به تصمیمات فنی، بلکه به اعتماد اجتماعی و اراده سیاسی گره خورده است، مردمی که دو دهه شاهد وعده‌های محقق‌نشده بوده‌اند دیگر حاضر نیستند بدون تضمین روشن شاهد ادامه پروژه باشند.
جلسات هفتگی وعده داده‌شده می‌تواند فرصتی برای بازسازی اعتماد باشد اما اگر این وعده‌ها نیز بی‌ثمر بماند احتمالاً اعتراضات گسترده‌تر و جدی‌تر خواهد شد.
پروژه‌ای که قرار بود آب شرب پایدار برای مردم یاسوج تأمین کند، اکنون خود به منبعی از تشنگی اجتماعی و بی‌اعتمادی بدل شده است.
توسعه بدون مشارکت واقعی مردم، نه‌تنها به هدف نمی‌رسد بلکه جامعه محلی را از درون دچار بحران می‌کند، آینده سد تنگ‌سرخ بیش از هر چیز در گروی شفافیت، عدالت و احترام به حقوق مردم است مسیری که اگر انتخاب نشود این پروژه نیمه‌تمام ممکن است سال‌ها همچنان در برزخ بماند.
اخبار مرتبط
خبرگزاری دانشجو