مرجعیت علمی ایران نیازمند سرمایه‌گذاری واقعی در پژوهش و فناوری است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سازمان بسیج اساتید کشور، محمدمهدی زاهدی، وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری در دوره دانش‌افزایی و توانمندسازی اساتید بسیجی کشور که با شعار «استاد بسیجی؛ اتحاد مقدس، پیشرفت علمی و هدایت معنوی، شور و شعور انقلابی» در شهر مقدس مشهد برگزار شد، گفت: بحث‌های مطرح‌شده در این جلسه ادامه همان دغدغه‌هایی است که سال گذشته درباره پشتوانه علم و فناوری و مسیر دستیابی به مرجعیت علمی مطرح کرده بودم.

 

وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری یادآور شد: این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی زمان‌بندی‌شده در دوره‌های پنج‌ساله است تا کشور به جایگاه نهایی خود برسد.

 

پیشرفت علمی؛ بنیان اقتدار ملی

زاهدی بیان کرد: یکی از دو بحث اصلی او در این نشست موضوع پیشرفت علمی به‌عنوان بنیان اقتدار ملی بود.

 

او با اشاره به گزارش ارائه‌شده از سوی معاون پژوهشی وزارت علوم، دکتر صالحی، خاطرنشان کرد: در برنامه هفتم توسعه اهداف کمی و کیفی متعددی برای ارتقای علمی کشور پیش‌بینی شده است.

 

وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری افزود: هرچند این اهداف در زمان تصویب با بحث و بررسی‌های فراوان میان مجلس، وزارت علوم و وزارت بهداشت به توافق رسید، اما بررسی وضعیت موجود نشان می‌دهد روند تحقق آنها با چالش جدی روبه‌رو شده است.

 

زاهدی با ارائه آمار‌های بین‌المللی بیان کرد: تا دو سال پیش ایران در رتبه پانزدهم جهانی و نخست منطقه از نظر کمیت تولید علم قرار داشت، اما طی سال‌های اخیر این جایگاه متزلزل شده است. ترکیه که پیش‌تر فاصله زیادی با ما داشت، هم‌اکنون در رتبه پانزدهم قرار گرفته است.

 

وی افزود: اگرچه ظرفیت‌های علمی ایران همچنان چشمگیر است، اما ادامه این روند نزولی می‌تواند به از دست رفتن دستاورد‌های سال‌های گذشته بینجامد.

 

وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری بار دیگر بر اهمیت سرمایه‌گذاری در حوزه پژوهش و فناوری تأکید کرد و گفت: متأسفانه در عمل، پژوهش و فناوری به اولویت آخر تبدیل شده است. این در حالی است که برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، ارتقای زیرساخت‌های آزمایشگاهی و افزایش تعاملات بین‌المللی نیازمند حمایت‌های جدی دولت هستیم.

 

زاهدی افزود: قوانین و مصوبات متعددی در حمایت از دانش‌بنیان‌ها وجود دارد، اما مشکل اصلی در اجراست. اگر دولت حمایت جدی نکند، تحقق اهداف تنها در حد شعار باقی خواهد ماند.

 

رئیس اسبق کمیسیون آموزش مجلس در ادامه به کاهش تعاملات بین‌المللی دانشگاه‌های کشور اشاره کرد و گفت: یکی از دلایل افت جایگاه علمی ایران، کاهش فرصت‌های مطالعاتی، کم‌رنگ شدن حضور اساتید و دانشجویان در کنفرانس‌های بین‌المللی و محدود شدن همکاری‌های علمی با دیگر کشورهاست. این مسئله عملاً دیپلماسی علمی و فناوری ما را تضعیف کرده است.

 

زاهدی با تأکید بر اهمیت دیپلماسی علمی خاطرنشان کرد: دیپلماسی علم و فناوری در جهان امروز ابزاری برای تثبیت مواضع کشورهاست. نخبگان ما می‌توانند در مجامع بین‌المللی از مواضع بحق جمهوری اسلامی در موضوعاتی همچون جنگ غزه یا مقابله با رژیم صهیونیستی دفاع کنند. اما وقتی امکان حضور فعال در این مجامع محدود باشد، این ظرفیت از دست می‌رود.

 

وی با اشاره به مشکلات زیرساخت‌های پژوهشی کشور گفت: بخش زیادی از تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی دانشگاه‌ها فرسوده و غیرقابل رقابت با استاندارد‌های جهانی است.

 

وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری بیان کرد: مواد اولیه مورد نیاز نیز با دشواری تهیه می‌شود. این در حالی است که سرمایه‌گذاری در این حوزه به معنای مصرف منابع نیست، بلکه زمینه‌ساز تولید علم، فناوری و اقتدار ملی است.

 

او خاطرنشان کرد: مجلس یک میلیارد دلار اعتبار برای بازسازی آزمایشگاه‌ها در نظر گرفته و دولت باید هرچه سریع‌تر آن را عملیاتی کند. کاهش قدرت خرید اعضای هیئت علمی را یکی دیگر از دغدغه‌های مهم جامعه دانشگاهی است.

 

وی توضیح داد: اگرچه شاید به لحاظ عددی حقوق اساتید کاهش نیافته باشد، اما در مقایسه با تورم قدرت خرید آنان به‌شدت افت کرده است. حتی استاد تمام یا ممتاز نیز امروز کمتر از هزار دلار دریافت می‌کند که با جایگاه علمی آنان تناسب ندارد.

 

رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات نظام پژوهشی کشور عدم تحقق سهم چهار درصدی پژوهش از تولید ناخالص داخلی است.

 

زاهدی یادآور شد: قوانین برنامه‌های پنجم، ششم و هفتم توسعه، باید دو درصد از تولید ناخالص داخلی توسط دولت و دو درصد دیگر توسط بخش خصوصی به پژوهش اختصاص یابد. اما در عمل طی پانزده سال گذشته این سهم هیچ‌گاه از نیم درصد فراتر نرفته است. چگونه می‌توان با چنین سرمایه‌گذاری اندکی به مرجعیت علمی رسید؟

 

او خطاب به سازمان برنامه و بودجه تأکید کرد: این وضعیت نیازمند تغییر جدی است.

 

وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به تجربه کشور‌های آلمان و ژاپن پس از جنگ جهانی دوم گفت: این کشور‌ها با وجود محدودیت‌ها، اولویت نخست خود را آموزش و پژوهش قرار دادند و نتیجه آن را در رشد اقتصادی و علمی امروز مشاهده می‌کنیم. ایران نیز باید همین مسیر را دنبال کند. اگر در حوزه‌هایی، چون هوافضا و صنایع موشکی سرمایه‌گذاری نکرده بودیم، امروز توان مقابله با تهدید‌های دشمن را نداشتیم. علم همواره قدرت‌آفرین است.

 

وی توضیح داد: طی هفت تا هشت سال گذشته، به‌صورت شخصی و با همراهی بسیج اساتید، مطالعات گسترده‌ای در زمینه ارتقای اعضای هیئت علمی انجام داده و نتایج آن در اختیار نهاد‌های ذی‌ربط قرار گرفته است.

 

زاهدی یکی از اشکالات مهم آیین‌نامه جدید را در حوزه فرهنگی دانست و توضیح داد: اگرچه در ظاهر فرمایشات مقام معظم رهبری در متن آورده شده، اما الزام‌آوری در عمل وجود ندارد. برای مثال، نباید امتیاز حضور در یک دوره عادی با ارزش‌های اعتقادی و فرهنگی برابری کند. آیین‌نامه باید به‌گونه‌ای باشد که ارزش‌های فرهنگی و باور‌های انقلابی در آن الزامی و غیرقابل جایگزین باشد.