حکمرانی پایدار آب: چرا و چگونه؟
آب، نه صرفا یک پدیده فنی، بلکه زیربنای توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است و امروز بیش از هر زمان دیگر در کانون حکمرانی قرار گرفته است. کیفیت حکمرانی آب، سرنوشت سرزمین‌ها را تعیین می‌کند. تفاوت بنیادین حکمرانی آب با مدیریت آب در این است که مدیریت بر عملیات و زیرساخت‌ها تمرکز دارد، اما حکمرانی تعیین می‌کند چه کسی، چگونه و در چه سطحی درباره منابع آب تصمیم می‌گیرد و این تصمیم‌ها چگونه اجرا و نظارت می‌شوند.
علی ارواحی-متخصص مدیریت اکوسیستم‌های آبی: آب، نه صرفا یک پدیده فنی، بلکه زیربنای توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است و امروز بیش از هر زمان دیگر در کانون حکمرانی قرار گرفته است. کیفیت حکمرانی آب، سرنوشت سرزمین‌ها را تعیین می‌کند. تفاوت بنیادین حکمرانی آب با مدیریت آب در این است که مدیریت بر عملیات و زیرساخت‌ها تمرکز دارد، اما حکمرانی تعیین می‌کند چه کسی، چگونه و در چه سطحی درباره منابع آب تصمیم می‌گیرد و این تصمیم‌ها چگونه اجرا و نظارت می‌شوند. حکمرانی آب در بهترین حالت باید بر شفافیت، پاسخ‌گویی، مشارکت ذی‌نفعان و هماهنگی بین‌بخشی استوار باشد، اما در ایران الگوی موجود با مشکلات ساختاری عمیقی دست به گریبان است. تعدد نهادهای متولی، فقدان هماهنگی نهادی، غلبه نگاه سازه‌ای و پروژه‌محور به‌جای دیدگاه جامع و همچنین ضعف در مشارکت جوامع محلی، سبب شده تصمیم‌گیری‌ها عمدتا کوتاه‌مدت، بخشی و سیاسی باشند و همین وضعیت پیامدهای گسترده‌ای در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی ایجاد کرده است.
امروز حدود ۹۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر ایران در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، آن هم در شرایطی که بازده آبیاری در بسیاری مناطق کمتر از ۴۰ درصد است. از سوی دیگر، شبکه‌های فرسوده شهری و روستایی به طور متوسط تا ۳۰ درصد هدررفت ایجاد می‌کنند. تعداد چاه‌های غیرمجاز طی ۵۰ سال اخیر ۲۶ برابر شده و از ۱۵ هزار حلقه به بیش از ۴۰۰ هزار حلقه رسیده است. اضافه‌برداشت سالانه شش میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی به افت شدید سطح آبخوان‌ها انجامیده، چنان‌که نرخ فرونشست زمین در برخی مناطق به ۳۰ سانتی‌متر در سال رسیده و از مجموع ۶۰۹ دشت کشور، ۴۰۹ دشت درگیر فرونشست هستند. ایران امروز سومین کشور دنیا به لحاظ گستردگی این پدیده است. مصرف بیش از 80 درصد منابع آب تجدیدپذیر سالانه، که تقریبا دو برابر استاندارد جهانی است، سرانه آب تجدیدپذیر ایرانیان را به حدود هزارو 300 مترمکعب در سال رسانده؛ یعنی پایین‌تر از آستانه تنش آبی. همین روند حکمرانی ناپایدار آب همراه با تشدید اثرات ناشی از تغییر اقلیم، آورد سالانه آب تجدیدپذیر کشور که در چهار دهه پیش حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب بوده را در یک دهه پیش تا ۱۰۳ میلیارد مکعب و در سال آبی جاری تا ۶۶ میلیارد مترمکعب کاهش داده و این یعنی اُفت حدود ۵۰درصدی در بلندمدت و اُفت حدود ۳۶درصدی در کوتاه‌مدت.
اخبار مرتبط
شبکه شرق