اعلان جنگ ایران به متفقین و روش انجام آن

دیروز (17 شهریور) هشتادودومین سالگرد اعلان جنگ ایران به آلمان در جریان جنگ جهانی دوم بود. این واقعه علاوه بر اینکه از نظر تاریخ سیاست خارجی ایران حائز اهمیت است، از نظر تفسیر دولت و مجلس وقت از قانون اساسی و اختیارات شاه، مجلس و دولت نیز اهمیت دارد. در زیر این واقعه به اختصار از هر دو جنبه بررسی شده است.

دیروز (17 شهریور) هشتادودومین سالگرد اعلان جنگ ایران به آلمان در جریان جنگ جهانی دوم بود. این واقعه علاوه بر اینکه از نظر تاریخ سیاست خارجی ایران حائز اهمیت است، از نظر تفسیر دولت و مجلس وقت از قانون اساسی و اختیارات شاه، مجلس و دولت نیز اهمیت دارد. در زیر این واقعه به اختصار از هر دو جنبه بررسی شده است.

 1- بعد از اینکه ایران در سوم شهریور 1320 و به‌رغم اعلام بی‌طرفی در جنگ دوم مورد تجاوز شوروی و انگلیس قرار گرفت و رضاشاه در  25 شهریور استعفا داد و در ششم مهر کشور را ترک کرد، دولت وقت دو اقدام مهم انجام داد؛ نخست اینکه با تصویب مجلس در ششم بهمن 1320، یک پیمان اتحاد بین ایران، انگلیس و شوروی در 9 بهمن منعقد شد. مطابق این پیمان، دولت‌های انگلیس و شوروی بر احترام به تمامیت ارضی، حاکمیت ملی و استقلال ایران تأکید کردند و متعهد شدند حداکثر ظرف شش ماه پس از پایان جنگ با آلمان خاک ایران را ترک کنند. در مقابل، دولت ایران متعهد شد تمام راه‌ها و وسایل ارتباطی خود را به طور کامل و برای هر منظور، ازجمله حمل اسلحه به شوروی، در اختیار متفقین قرار دهد. در جریان بحث راجع به این پیمان، محمدعلی فروغی، نخست‌وزیر وقت، اشغال ایران را نتیجه اشتباهاتی دانست که دولت پیشین [دولت رضاشاه] مرتکب شده بود‌ (صورت مذاکرات مجلس سیزدهم، 5 بهمن 1320). برخلاف برخی برداشت‌ها که ابتکار پیمان اتحاد با شوروی و انگلیس را به فروغی نسبت می‌دهند، اسناد دیپلماتیک آمریکا و انگلیس روشن کرده که این دو کشور با مشاهده تحرکات و تبلیغات نیروهای شوروی در مناطق شمالی ایران و تلاش آنها برای تبلیغ کمونیسم و تشویق تجزیه‌طلبی، پیمان اتحاد را مطرح و مقدمات آن را فراهم کردند (حسین مکی، تاریخ بیست‌ساله، ج 7، صص. 301-290).