بحران آتش‌سوزی جنگل‌های زاگرس/ بلوط کهگیلویه و بویراحمد در آستانه نابودی
به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، دانیال ولوی مقدم؛ شعله‌های آتش در سال‌های اخیر، بارها و بارها بر جنگل‌ها و مراتع کهگیلویه و بویراحمد تاخته‌اند، سرزمینی که بخش مهمی از زاگرس مرکزی و ریه‌های ایران را در خود جای داده است.
آتش‌سوزی‌هایی که گاه از بی‌احتیاطی گردشگران، کشاورزان و دامداران سرچشمه می‌گیرند و گاه از خشکسالی و گرمای طاقت‌فرسا، اما در نهایت قربانی اصلی آن‌ها، درختان بلوط و مراتعی هستند که میلیون‌ها سال در این اقلیم پایدار مانده بودند.
طبق آمار رسمی اداره کل منابع طبیعی استان، تنها طی چهار سال اخیر ۲۵۶ فقره آتش‌سوزی رخ داده و بیش از ۶۱۱۵ هکتار از عرصه‌های طبیعی استان طعمه حریق شده‌اند. این رقم هشداری جدی برای محیط‌زیست، منابع آب، خاک و حتی معیشت مردم منطقه است.
کهگیلویه و بویراحمد به دلیل موقعیت جغرافیایی و پوشش متراکم جنگلی، در فصل گرم سال یکی از مستعدترین استان‌ها برای بروز آتش‌سوزی است دمای هوا در تابستان از ۴۰ درجه بالاتر می‌رود، رطوبت کاهش می‌یابد و برگ‌های خشک بلوط مثل سوختی آماده شعله‌ور شدن عمل می‌کنند.
این شرایط طبیعی، اگرچه در همه مناطق زاگرس مشترک است، اما در استان کهگیلویه و بویراحمد به دلیل تراکم بالای پوشش گیاهی و صعب‌العبور بودن مناطق جنگلی، اثر شدیدتری دارد.
دلایل انسانی بیشترین سهم در بحران را دارد/اطفا و پیشگیری از تیم واکنش سریع تا احداث پد بالگرد
کارشناسان بر این باورند که سهم عوامل انسانی در بروز حریق بیشتر از طبیعت است.
عبدال دیانتی‌نسب، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو توضیح داد: آتش‌سوزی‌ها در استان هم منشأ طبیعی دارند و هم انسانی، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم عوامل انسانی بیشتر است. از بی‌احتیاطی گردشگران گرفته تا اختلافات محلی بر سر مراتع و حتی تعمد در برخی موارد.
دیانتی نسب ادامه داد: برای پیشگیری، آموزش جوامع محلی و برگزاری جلسات کاهش معارضات را در دستور کار قرار داده‌ایم. این آموزش‌ها به‌ویژه در روستاهای حاشیه جنگل‌ها اهمیت زیادی دارد.
دیانتی‌نسب درباره اقدامات انجام‌شده گفت: تیم‌های واکنش سریع و کشیک در سراسر استان تشکیل شده‌اند. همچنین افراد محلی، دهیاران و نیروهای اثرگذار به تجهیزات انفرادی مانند کفش، کوله‌پشتی، کلاه و عصا مجهز شده‌اند. خرید دمنده و تحویل آن به نیروهای بومی انجام شده و احداث پد بالگرد نیز در حال پیگیری است.
این سخنان نشان می‌دهد که مقابله با آتش در استان، تنها به نیروهای رسمی محدود نشده و نقش مردم نیز پررنگ است.
مناطق پرخطر جنگل‌های کهگیلویه، گچساران و بویراحمد
سرهنگ ابراهیم جانی‌نسب، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، درباره وضعیت مناطق پرخطر گفت: تمامی مناطق جنگلی و مرتعی استان در فصل گرم سال پرخطر هستند، اما جنگل‌های کهگیلویه، گچساران و بویراحمد به دلیل تراکم بالای پوشش گیاهی و دسترسی دشوار، بیشترین آسیب را متحمل شده‌اند. سابقه تکرار حریق در این مناطق نشان می‌دهد که نیازمند توجه ویژه و اقدامات فوری هستند.
به گفته وی گشت‌های فیزیکی مستمر برای شناسایی نقاط بحرانی انجام می‌شود و داده‌های میدانی به‌طور مداوم رصد می‌گردد.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد درباره اقدامات پیشگیرانه افزود: اداره کل منابع طبیعی استان برای پیشگیری از حریق‌ها، گشت‌های مستمر، آموزش جوامع محلی و برگزاری مانورهای آمادگی را اجرا می‌کند و همچنین ۶۰۰ کیلومتر آتش‌بر در مناطق بحرانی ایجاد شده تا از سرایت آتش به اراضی ملی جلوگیری شود.
برگزاری رزمایش‌های دوره‌ای، علاوه بر تمرین نیروهای عملیاتی، هماهنگی بین نهادهای مختلف را نیز تقویت کرده است.
کمبود نیروی انسانی و تجهیزات مانع جدی اطفای حریق
با وجود این اقدامات، کمبود نیرو و تجهیزات همچنان بزرگ‌ترین مانع مقابله با حریق‌ها است.
جانی‌نسب توضیح داد: استان ما با ۶۶۰ هزار هکتار جنگل و مرتع، تنها ۴ پاسگاه حفاظتی فعال دارد. بر اساس استاندارد ملی، ما با کمبود ۷۳ نیروی انسانی مواجه هستیم.
وی افزود: ناوگان خودرویی ما هم فرسوده است. از ۱۹ خودرو شاسی‌دار تنها ۸ دستگاه فعال‌اند و ۱۱ دستگاه دیگر به دلیل استهلاک و هزینه‌های بالا از چرخه خارج شده‌اند. ما حداقل به ۱۱ خودرو جدید نیاز داریم.
نبود پهپاد برای پایش مناطق صعب‌العبور و کمبود تجهیزات مدرن مثل دوربین‌های هوشمند پایش تصویری نیز روند مدیریت بحران را دشوار کرده است.
یکی از محورهای مهم، برخورد با متخلفان و عوامل انسانی آتش‌سوزی‌هاست.
جانی‌نسب تأکید کرد: بخش بزرگی از حریق‌ها منشأ انسانی دارند. پرونده‌های متعددی بر اساس ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، به‌ویژه در شهرستان‌های کهگیلویه، باشت و بهمئی تشکیل شده است. همکاری با مراجع قضایی و انتظامی برای برخورد قاطع با متخلفان ادامه دارد.
نقش جوامع محلی همکاران نخستین در مهار آتش/زمین‌خواری و آتش رابطه مستقیم یا غیرمستقیم؟
اگرچه امکانات رسمی محدود است، اما مشارکت مردم در بسیاری از آتش‌سوزی‌ها تعیین‌کننده بوده است.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی گفت: در بسیاری از مناطق، جوامع محلی در مراحل اولیه اطفای حریق کمک مؤثری داشته‌اند اما در برخی نقاط سطح آگاهی پایین است. برای همین ما کارگاه‌های آموزشی، بروشورهای اطلاع‌رسانی و جلسات توجیهی با دهیاران برگزار می‌کنیم.
این موضوع نشان می‌دهد که ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی می‌تواند بخشی از بحران را کاهش دهد.
در کنار آتش‌سوزی‌ها، معضل زمین‌خواری نیز عرصه‌های طبیعی استان را تهدید می‌کند، در دو ماه نخست امسال، بیش از ۲۰۰ هکتار از اراضی ملی از دست متصرفان خارج شده است.
به گفته کارشناسان، اگرچه ارتباط مستقیم بین زمین‌خواری و آتش‌سوزی تأیید نشده، اما تخریب پوشش گیاهی و تغییر کاربری اراضی، شرایط مستعدتری برای گسترش آتش فراهم می‌کند.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی تهدیدی فراتر از محیط‌زیست
خسارت آتش‌سوزی‌ها تنها به نابودی درختان محدود نمی‌شود، مراتع سوخته به معنای کاهش علوفه دام‌هاست، کشاورزی در مناطق حاشیه جنگل‌ها آسیب می‌بیند، و حتی منابع آب زیرزمینی در اثر از بین رفتن پوشش گیاهی تهدید می‌شوند.
از سوی دیگر، گردشگری طبیعی استان که یکی از ظرفیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود، در سایه دود و خاکستر رو به افول است. در بلندمدت، این شرایط می‌تواند مهاجرت روستاییان به شهرها را افزایش دهد و فشار بر منابع شهری را تشدید کند.
نیازهای فوری یگان حفاظت
یگان حفاظت منابع طبیعی استان بارها نیازهای فوری خود را اعلام کرده است: جذب و به‌کارگیری ۱۰۰ نفر آتش‌بان برای مناطق بحرانی، تأمین ۱۱ دستگاه خودروی شاسی‌دار، تخصیص اعتبار برای نصب ۱۰ دوربین هوشمند پایش تصویری، ایجاد شبکه بی‌سیم رادیویی دیجیتال، راه‌اندازی پایگاه اطفای حریق فیروزآباد بویراحمد با ۵۰ میلیارد ریال اعتبار
این نیازها اگر تأمین شوند، می‌توانند روند مدیریت بحران را بهبود بخشند و خسارت‌ها را کاهش دهند.
آینده زاگرس در گرو تصمیم امروز
کهگیلویه و بویراحمد سال‌هاست با آتش‌سوزی‌های گسترده مواجه است. اقلیم خشک و پوشش گیاهی متراکم از یک سو و عدم توجه کافی به عوامل انسانی از سوی دیگر، موجب تشدید بحران شده است. با وجود تلاش‌های پراکنده نهادهای مسئول، کمبود تجهیزات و نیروی انسانی مانع از تحقق اقدامات مؤثر شده است.
امروز، در شرایطی که جنگل‌های بلوط و مراتع این استان نه‌تنها میراث مردم کهگیلویه و بویراحمد بلکه سرمایه‌ای حیاتی برای کشور محسوب می‌شود، باید تدابیر جدی و فراگیر اتخاذ شود. بحران زاگرس به مرز هشدار رسیده و اگر امروز به آن توجه نشود، فردا چیزی برای حفاظت باقی نخواهد ماند. این وضعیت نیازمند همت ملی و تخصیص منابع پایدار است تا از نابودی منابع طبیعی و تهدید امنیت زیستی کشور جلوگیری شود.
