لایروبی فوری آب‌بندان‌ها و احیای حق‌آبه سفیدرود/ آخرین امید برای نجات شالیزارهای گیلان
به گزارش خبرنگار استان‌های خبرگزاری دانشجو، آیدا ذوالفقاری، کشاورزان هر ساله با استرس و نگرانی، چشم به آسمان می‌دوزند تا شاید باران زمین‌های خشکشان را سیراب کند. کارشناسان، نمایندگان مجلس و مردم منطقه همگی یک صدا هشدار می‌دهند: اگر لایروبی فوری آب‌بندان‌ها و احیای حق‌آبه سفیدرود به تعویق بیفتد، نه‌تنها تولید برنج گیلان، بلکه امنیت غذایی کشور در معرض خطری جدی قرار خواهد گرفت.
مهدی فلاح نماینده مردم شهرستان‌های رشت و خمام در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار دانشجو، با اشاره به سه دهه بحران آب در شالیزارهای گیلان تاکید کرد: لایروبی آب بندان‌ها، رعایت حق‌آبه سفید رود و تکمیل پروژه‌های سد سازی شرق و غرب گیلان، پیش شرط نجات و امنیت غذایی کشور است.
بحران سه دهه‌ای در قلب شالیزارهای شمال
گیلان با شالیزارهای سبز و گسترده‌اش همواره یکی از ارکان اصلی تأمین برنج کشور بوده است. اما امروز، این میراث ارزشمند در آستانه نابودی قرار گرفته. بحران مزمن آب شالیزارهای گیلان دیگر یک هشدار نیست؛ به واقعیت تلخی تبدیل شده که همه ابعاد زندگی کشاورزان را تحت‌تأثیر قرار داده است.
مهدی فلاح، نماینده مردم رشت و خمام در مجلس، در گفت‌وگو با دانشجو تصریح می‌کند: بیش از ۵۵ درصد سطح زیر کشت برنج گیلان در رشت و خمام قرار دارد و این دو شهرستان با ۱۸۰۰ هکتار آب‌بندان تاریخی، زمانی ستون اصلی ذخیره آب زراعی بودند. اما امروز به دلیل عدم تخصیص اعتبار و بی‌توجهی چند دهه‌ای، ۸۰ درصد این آب‌بندان‌ها دچار رسوب و کاهش ظرفیت شده‌اند و میزان آبگیری آنها به کمتر از ۳۰ درصد رسیده است.
وی افزود؛ این وضعیت نه تنها معیشت کشاورزان بلکه آینده تولید برنج را تهدید می‌کند.
روایت کشاورزان از زمین‌های نیمه خشک تا خشک
در روستایی از رشت، پیرمردی ۶۵ ساله کنار زمین ترک‌خورده‌اش ایستاده و با حسرت می‌گوید: این زمین‌ها روزی پر از برنج بود. آب‌بندان پشت روستا به‌قدری آب داشت که تا آخر تابستان خیالمان راحت بود. حالا همه‌اش پر از لجن و رسوب شده. اگر باران دیر بیاید، کشت ما نابود می‌شود.
او تنها نیست. جوانی از لشت‌نشا هم گلایه می‌کند: ما کشاورزان پایین‌دست قربانی تصمیمات بالادست شده‌ایم. حق‌آبه ما را اگر بدهند، نیازی به وام و بسته حمایتی نیست. فقط می‌خواهیم سهممان از سفیدرود درست برسد.
در خمام، زنی کشاورز نیز می‌گوید: وقتی آب نباشد، همه زحمت ما بر باد می‌رود. هزینه کود و بذر و کارگر چند برابر شده، اما محصول نصف شده. مردم فکر می‌کنند فقط بحث درآمد است؛ اما این بحران یعنی نابودی هویت روستایی ما.
سفیدرود؛ از مرهم تا درد بی‌درمان
سد سفیدرود که زمانی بزرگ‌ترین پشتوانه آبی کشاورزی شمال ایران بود، امروز خود به مشکلی تازه بدل شده است.
فلاح با نگرانی توضیح می‌دهد: سد سفیدرود روزگاری با ذخیره ۱۷۰۰ میلیون متر مکعب آب، امید کشاورزان بود اما اکنون به دلیل رسوب‌گذاری گسترده، بی‌توجهی به بتنی‌سازی کانال‌ها و عدم رعایت حق‌آبه توسط استان‌های بالادست، ظرفیت آبگیری آن تا ۴۰ درصد کاهش یافته است.
وی اضافه کرد: حق‌آبه دو رودخانه قزل اوزن و شاهرود سال‌هاست به درستی پرداخت نمی‌شود و همین امر نه تنها خشکی مزارع بلکه تعطیلی نیروگاه‌های برق‌آبی وابسته به شد سفید رود شده است.
این بحران تنها به مزارع برنج محدود نیست؛ نیروگاه‌های برق‌آبی وابسته به سد سفیدرود نیز با خاموشی‌های پیاپی مواجه شده‌اند. کاهش تولید برق در کنار خشکی شالیزارها، زنجیره‌ای از مشکلات را در گیلان به‌وجود آورده است.
لایروبی آب‌بندان‌ها؛ ضرورتی غیرقابل تعویق
اگرچه همه نگاه‌ها به سد سفیدرود دوخته شده، اما آب‌بندان‌های محلی همچنان نقشی حیاتی در ذخیره و توزیع آب دارند. بااین‌حال، بیشتر آنها به مخازنی پر از رسوب تبدیل شده‌اند.
نماینده مردم رشت و خمام هشدار می‌دهد: بعد از پایان فصل زراعی باید عملیات جهادی لایروبی آب‌بندان‌ها با همکاری شرکت آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و حتی بسیج سازندگی آغاز شود. همچنین لایروبی انهار و راه‌اندازی پمپاژهای جدید در حوزه‌های آبدار از اقدامات فوری است.
یکی از شالیکاران خمام هم با اشاره به این ضرورت می‌گوید: وقتی آب‌بندان لایروبی نمی‌شود، آب باران و رودخانه هدر می‌رود. در تابستان که نیاز داریم، زمین خشک می‌ماند. این یعنی نابودی برنجکاری.
جزئیات اولویت لایروبی در سال ۱۴۰۵
بر اساس اعلام مهدی فلاح نماینده مردم رشت و خمام، لایروبی این آب‌بندان‌ها باید در اولویت قرار بگیرند.
آب بندان های بخش‌های لشت‌نشا: ملکده، دواج، تازه‌آباد، پیله‌سل و …
بخش خشکبیجار: زنجیرسل، باقرسل، لوله‌سل، تازه‌سل و …
بخش سنگر: فشتام و بهدان
بخش مرکزی رشت: پس‌پیشه، ترازکو، خنفچه، کفته‌رود و …
این آب‌بندان‌ها اگر بازسازی شوند، می‌توانند بخش قابل توجهی از نیاز آبی شالیزارها را تأمین کنند و جلوی تکرار بحران‌های سال‌های اخیر را بگیرند.
راهبردهای بلندمدت؛ سدهای نیمه‌تمام
باوجود ضرورت لایروبی، کارشناسان تأکید می‌کنند که راه‌حل نهایی در گرو تکمیل پروژه‌های ملی پلرود و شفارود است. فلاح می‌گوید:
اگر این سدها به بهره‌برداری برسند، علاوه بر تأمین آب شرب چندین شهر، می‌توانند شرق و غرب گیلان را از بحران رها کنند. دولت باید بدون تعلل، این پروژه‌ها را در اولویت بودجه ملی قرار دهد.
با این حال، کشاورزان محلی نسبت به طولانی شدن این پروژه‌ها ناامیدند.
شالیکاری از ماسال_ شاندرمن می‌گوید: هر سال فقط وعده می‌دهند. سدها نیمه‌کاره مانده، آب‌بندان‌ها پر از گل و لای است، حق‌آبه هم که نمی‌دهند. اگر همین روند ادامه پیدا کند، نسل بعدی دیگر برنجکاری نخواهد کرد.
امنیت غذایی خطری که بیخ گوش ماست
بحران آب شالیزارهای گیلان پیامدی فراتر از یک استان دارد. کاهش تولید داخلی برنج، کشور را ناگزیر به واردات بیشتر می‌کند؛ وارداتی که هم وابستگی اقتصادی را افزایش می‌دهد و هم هزینه‌های سنگینی بر دوش دولت و مردم می‌گذارد.
به گفته کارشناسان، ضرورت لایروبی فوری آب‌بندان‌ها و احیای حق‌آبه سفیدرود برای نجات برنجکاران گیلان تنها یک مطالبه محلی نیست، بلکه مسئله‌ای ملی و حیاتی برای حفظ امنیت غذایی ایران است.
صدای نمایندگان مجلس، کارشناسان و کشاورزان در یک نقطه مشترک است:
بدون لایروبی آب‌بندان‌ها، بحران ادامه خواهد داشت.
بدون احیای حق‌آبه سفیدرود، امیدی به کشت پایدار برنج نیست.
بدون تکمیل سدهای نیمه‌تمام، آینده‌ای برای کشاورزی گیلان نمی‌توان متصور شد.
اگر امروز اقدام نشود، فردا برای نجات شالیزارهای گیلان دیر خواهد بود؛ و آنچه از دست می‌رود نه‌تنها شالیزارها و محصول برنج، بلکه بخشی از هویت کشاورزی و امنیت غذایی ایران است.
