مکانیزم ماشه فعال شد؛ ایران در مسیر مقاومت هوشمند
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو ؛ در پی ناکامی تصویب قطعنامه تمدید لغو تحریم‌های ایران در نشست روزگذشته شورای امنیت سازمان ملل، سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس با استناد به آنچه «عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای» خوانده‌اند، روند فعال‌سازی مکانیزم ماشه یا اسنپ‌بک را آغاز کرده‌اند؛ اقدامی که از سوی جمهوری اسلامی ایران فاقد وجاهت حقوقی تلقی شده و با مخالفت صریح روسیه و چین نیز مواجه شده است.
این تحول، فضای بین‌المللی را به سمت احیای تحریم‌های چندجانبه شورای امنیت سوق داده و بار دیگر موضوع تاب‌آوری ایران در برابر فشار‌های خارجی را در کانون توجه قرار داده است.
تحریم‌هایی که با فعال‌شدن مکانیزم ماشه بازمی‌گردند، شامل مجموعه‌ای از محدودیت‌های گسترده در حوزه‌های تسلیحاتی، برنامه موشکی، فعالیت‌های هسته‌ای، مسدودسازی دارایی‌ها، ممنوعیت سفر افراد و نهاد‌های خاص، محدودیت‌های بانکی، مالی، کشتیرانی و هوایی هستند. این تحریم‌ها پیش‌تر در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ اعمال شده بودند و اکنون با احیای آنها، ایران بار دیگر با چالشی چندجانبه مواجه می‌شود.
اقتصاد مقاومتی؛ سنگر اول در برابر فشار خارجی
با این حال، تجربه تاریخی کشور در مواجهه با تحریم‌ها نشان داده که این فشار‌ها هرچند دشواری‌هایی ایجاد می‌کنند، اما به معنای انسداد کامل مسیر نیست و ایران در سال‌های گذشته توانسته با بهره گیری از ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای، بخشی از فشار‌ها را خنثی کند.
یکی از مهم‌ترین راهبرد‌های ایران در برابر تحریم‌ها، تکیه بر تولید داخلی و سیاست اقتصاد مقاومتی است. در سال‌های گذشته، ایران توانسته با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های صنعتی، کشاورزی و انرژی، بخشی از وابستگی خود به واردات را کاهش دهد.
نمونه بارز این رویکرد، خودکفایی در تولید بنزین است؛ در دوره‌ای که واردات سوخت به دلیل تحریم‌ها با مشکل مواجه شد، ایران با افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها نه‌تنها نیاز داخلی را تأمین کرد بلکه به صادرکننده بنزین تبدیل شد. در حوزه‌هایی مانند پتروشیمی، فولاد، دارو و محصولات غذایی نیز ظرفیت‌های قابل توجهی ایجاد شده که می‌تواند در شرایط تحریم، نقش مهمی در تأمین نیاز‌های کشور و حفظ صادرات غیرنفتی ایفا کند. این مسیر البته نیازمند اصلاحات ساختاری، کنترل تورم، حمایت از بخش خصوصی و مدیریت هوشمندانه منابع است تا بتواند به‌طور پایدار در برابر فشار‌های خارجی مقاومت کند.
بریکس و شانگهای؛ فرصت‌هایی فراتر از غرب
در کنار تقویت ظرفیت‌های داخلی، ایران تلاش کرده با ایجاد و تقویت ائتلاف‌هایی با کشور‌های همسو، فشار تحریم‌ها را کاهش دهد. عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای، که شامل کشور‌هایی مانند چین، روسیه، هند، پاکستان و کشور‌های آسیای مرکزی است، بستری برای همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و انرژی فراهم کرده است.
همچنین پیوستن ایران به گروه بریکس، متشکل از قدرت‌های نوظهور جهانی، فرصت‌هایی برای تعاملات مالی مستقل از دلار و نهاد‌های غربی ایجاد کرده است. این گروه‌ها می‌توانند در برابر تحریم‌های بانکی و مالی غرب، جایگزین‌هایی ارائه دهند و مسیر‌هایی برای تجارت و تبادل فناوری فراهم کنند.
تجارت غیرنفتی؛ برگ برنده در دوران تحریم
در کنار این همکاری‌های چندجانبه، ایران روابط دوجانبه خود را با کشور‌های همسایه و شرکای شرقی مانند چین، روسیه، هند، ترکیه، عراق، قطر و عمان تقویت کرده است. این کشور‌ها می‌توانند مسیر‌های جایگزین برای صادرات و واردات ایران فراهم کنند و در نقش واسطه‌های تجاری ظاهر شوند. استفاده از بازارچه‌های مرزی، تهاتر کالا، معاملات با ارز‌های محلی و بهره‌گیری از رمزارز‌ها نیز از جمله روش‌های ابتکاری برای دور زدن تحریم‌های بانکی و مالی هستند که ایران در سال‌های گذشته به‌کار گرفته و اکنون می‌تواند آنها را توسعه دهد.
مذاکره از موضع قدرت یا امتیازدهی یک‌طرفه؟
با این حال، در فضای داخلی، رویکرد جریان اصلاح‌طلب و دولت پزشکیان در زمینه مذاکره با آمریکا، از سوی منتقدان با نگرانی دنبال می‌شود؛ چرا که این جریان گاه مذاکره را به‌عنوان تنها راه‌حل مشکلات کشور معرفی می‌کند، حتی اگر مستلزم امتیازدهی یک‌طرفه باشد.
تجربه‌های گذشته نشان داده‌اند که مذاکره با آمریکا، به‌ویژه در شرایط فشار حداکثری، نه‌تنها تضمینی برای رفع تحریم‌ها نیست، بلکه می‌تواند موقعیت راهبردی ایران را تضعیف کند.
تأکید بیش از حد بر مذاکره، بدون پشتوانه داخلی و موازنه قدرت، ممکن است به نوعی وابستگی سیاسی و اقتصادی منجر شود که با اصول استقلال‌طلبانه نظام در تضاد است. منتقدان همچنین هشدار می‌دهند که این نگاه مذاکره‌محور می‌تواند موجب غفلت از ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای شود؛ در حالی که ایران با اقتصاد مقاومتی، تولید داخلی و ائتلاف‌سازی با کشور‌های همسو توانسته بخشی از فشار تحریم‌ها را خنثی کند.
مذاکره زمانی مؤثر خواهد بود که از موضع قدرت و با حفظ عزت ملی انجام شود، نه از سر اضطرار. در غیر این صورت، نه‌تنها دستاوردی نخواهد داشت، بلکه ممکن است هزینه‌های سنگینی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی بر کشور تحمیل کند.
تحریم‌ها مانع‌اند، نه بن‌بست
در مجموع، فعال‌سازی مکانیزم ماشه از سوی اروپا بی‌تردید چالشی جدی برای ایران است، اما نه یک بن‌بست. جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر اقتصاد مقاومتی، نگاه واقع‌گرایانه دولت پزشکیان، و ظرفیت‌های دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی، می‌تواند مسیر خود را ادامه دهد. تحریم‌ها ممکن است سرعت حرکت را کاهش دهند، اما مسیر را مسدود نمی‌کنند. ایران در سال‌های گذشته هنر «پیشرفت در تحریم» را آموخته و اکنون با تجربه‌ای غنی‌تر، آماده عبور از مرحله جدید فشار‌های بین‌المللی است.
