رده‌بندی فیلترینگ یا نمایش آمار جعلی؟
این روزها در فضای مجازی، به‌ویژه در اینستاگرام و توئیتر، شاهد انتشار گسترده اینفوگرافی‌ها و آماری هستیم که ادعا می‌کنند «رده‌بندی کشورهای دارای شدیدترین فیلترینگ اینترنتی» را نشان می‌دهند. این مجموعه تصاویر که ادعا می‌شود بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴ را پوشش می‌دهند، در ظاهر اطلاعات جذابی ارائه می‌دهند اما با بررسی دقیق مشخص می‌شود که فاقد هرگونه پشتوانه علمی و اعتبار لازم هستند. آیا واقعاً می‌توان به این آمارها اعتماد کرد؟
فقدان مطلق منبع و روش‌شناسی؛ بزرگترین ضعف آمارهای منتشرشده
اولین و بارزترین ایراد این آمارها، فقدان هرگونه منبع معتبر و شفاف است. در متن‌ها و اینفوگرافی‌هایی که دست‌به‌دست می‌شوند هیچ نامی از نهادهای رسمی مانند Freedom House، سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF)، یا مؤسسات تحقیقاتی مستقل برده نشده است. این نهادها سالانه گزارش‌های مفصل و مبتنی بر داده‌های مستند درباره آزادی اینترنت منتشر می‌کنند.همچنین اشاره‌ای به شرکت‌های معتبر فعال در حوزه امنیت سایبری مانند Surfshark یا Comparitech که شاخص‌های دقیق و شفاف ارائه می‌دهند، وجود ندارد.
از همه مهم‌تر، معیارهای اندازه‌گیری فیلترینگ مشخص نیست. مثلاً این اعداد ۱۰۰، ۱۲۵ یا ۸۷ بر اساس چه پارامترهایی سنجیده شده‌اند؟ تعداد سایت‌های فیلترشده؟ عمق فیلترینگ؟ مدت زمان قطعی اینترنت؟ میزان سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سانسور؟ بدون شفاف‌سازی در این زمینه، آمارها فاقد معنا و اعتبارند. این عدم شفافیت در روش‌شناسی به راحتی امکان جعل داده‌ها را فراهم می‌کند و هر ادعایی در این بستر، می‌تواند صرفاً محصول حدس و گمان باشد.
آمارها با واقعیت میدانی فاصله دارند
نگاهی به برخی داده‌های منتشرشده، آشکارا به تناقض‌ها و خطاهای فاحش اشاره دارد که یکی از آن‌ها نوسان غیرقابل توجیه رتبه عراق است. عراق در سال2018 در رتبه نهم و 2024 با امتیاز ۱۰۰ در رتبه هفتم جهان قرار گرفته است،این در حالی است که گزارش‌های معتبر نشان می‌دهد دسترسی به اینترنت در عراق نسبتا آزاد است و فیلترینگ بیشتر محدود به محتوای غیراخلاقی و قطعی‌های موقتی است. عراق چگونه در رتبه‌ای بالاتر از کشورهایی مثل روسیه، سوریه یا کوبا قرار گرفته که سانسورهای سنگین دارند؟ این تناقض جدی، کل این رده‌بندی را زیر سوال می‌برد.
همچنین ترکیه با امتیاز ۸۷ و رتبه چهاردهم، کنار کشورهایی مانند بلاروس و اریتره قرار گرفته است. اگرچه ترکیه محدودیت‌هایی دارد اما هرگز جزو شدیدترین فیلترینگ‌ها نیست. همچنین، امارات با امتیاز ۹۲ و رتبه دهم در این لیست جای دارد، در حالی که دسترسی به اکثر پلتفرم‌ها در این کشور امکان‌پذیر است.
مغالطه در مفهوم‌سازی
یکی دیگر از نقاط مبهم و گمراه‌کننده این آمارها، جایگزینی یا اشتباه گرفتن مفهوم «فیلترینگ» با شاخص‌های دیگر است. ممکن است این اعداد در واقع نمایانگر شاخص‌های امنیت سایبری یا میزان نظارت اینترنتی باشند که با فیلترینگ محتوایی تفاوت بنیادین دارند. برای مثال، یک کشور می‌تواند دارای سیستم امنیت سایبری قوی و نظارت بالا باشد اما فیلترینگ گسترده اعمال نکند.
همچنین، برخی قطعی‌های موقتی اینترنت که در اعتراضات یا بحران‌های سیاسی رخ می‌دهد، به اشتباه به‌عنوان فیلترینگ دائم شمرده شده‌اند. این نادیده گرفتن تفاوت‌های کلیدی بین فیلترینگ دائم و محدودیت‌های موقتی، رویکردی غیرعلمی است که سبب گمراهی مخاطب می‌شود.
اهداف پشت پرده انتشار آمارهای جعلی و گمراه‌کنند
انتشار چنین داده‌های نادرست و گمراه‌کننده می‌تواند اهداف مختلفی را دنبال کند؛ از ایجاد یأس و ناامیدی در میان کاربران اینترنت گرفته تا توجیه محدودیت‌های بیشتر در داخل کشورها و منحرف کردن توجه افکار عمومی از مسائل واقعی فضای مجازی. این روند نه تنها مانع توسعه بحث‌های کارشناسی و منطقی درباره آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات می‌شود، بلکه فضای مجازی را به بستری برای انتشار اطلاعات نادرست و سیاسی‌کاری تبدیل می‌کند.
برای داشتن تصویری واقعی و مستند از وضعیت فیلترینگ و آزادی اینترنت در کشورها، ضروری است که کاربران و فعالان فضای مجازی به گزارش‌های معتبر و مستقل مانند شاخص آزادی اینترنت «Freedom House»، گزارش‌های «Reporter Without Borders» و داده‌های «Access Now» مراجعه کنند. تنها با اتکا به داده‌های علمی و مستند می‌توان در جهت بهبود فضای اینترنت و ارتقای حقوق دیجیتال گام برداشت و از گمراهی و سردرگمی جلوگیری کرد.
