مکمل‌ها به بدن آسیب می‌زنند/ مرز باریک میان سود و ضرر
خبرگزاری دانشجو - 1404-07-07 09:15:39
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجو، ساسان سوری، همان‌گونه که کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند سلامت را تهدید کند، مصرف بیش از حد آنها نیز خطرناک است و حتی ممکن است پیامد‌های برگشت‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
ویتامین‌های محلول در آب نظیر ویتامین ث و گروه ب اغلب از طریق ادرار دفع می‌شوند و خطر مسمومیت کمتری دارند، در مقابل، ویتامین‌های محلول در چربی مانند آ، دی،ای و کا در بافت‌های بدن تجمع می‌یابند و احتمال بروز مسمومیت با آنها بسیار بالاتر است.
همین موضوع نشان می‌دهد که مرز میان «کمک به بدن» و «آسیب به بدن» در زمینه مکمل‌ها بسیار باریک است و نیازمند توجه ویژه می‌باشد.
علائم هشداردهنده‌ای که می‌تواند نشانه مصرف بیش از حد مکمل‌ها باشد، طیف وسیعی را در بر می‌گیرد: تغییر رنگ ادرار به‌ویژه روشن شدن یا غیرطبیعی شدن آن، مشکلات گوارشی همچون تهوع، اسهال، یبوست یا درد‌های شکمی، بروز سردرد و سرگیجه، گزگز دست و پا یا بی‌خوابی، تغییرات غیرقابل توضیح در وضعیت سلامتی از جمله ریزش مو، خستگی مداوم یا تغییر رنگ پوست، و در نهایت نتایج غیرطبیعی در آزمایش‌های پزشکی مانند افزایش آنزیم‌های کبدی یا نشانه‌های اختلال عملکرد کلیه.
این علائم هرچند ممکن است در ابتدا خفیف به نظر برسند، اما در صورت بی‌توجهی می‌توانند به مشکلات جدی‌تر و مزمن منجر شوند.
علائم اختصاصی مصرف بیش از حد و خطر تداخل مکمل‌ها
علاوه بر نشانه‌های عمومی، مصرف بیش از حد برخی مکمل‌ها با علائم خاصی همراه است، برای مثال، تپش قلب و درد قفسه سینه در مصرف مکمل‌هایی که حاوی مقادیر بالای کافئین هستند دیده می‌شود، این ترکیبات می‌توانند فشار خون را افزایش دهند یا با داروهای قلبی تداخل داشته باشند.
برخی مکمل‌ها نیز موجب تحریک پوستی، بثورات یا واکنش‌های آلرژیک می‌شوند که معمولاً نشانه‌ای از حساسیت یا زیاده‌روی در مصرف آنها است.
ادرار تیره همراه با زردی پوست می‌تواند علامت آسیب کبدی ناشی از مصرف مکمل‌ها باشد، مصرف بیش از حد آهن علاوه بر مشکلات گوارشی می‌تواند سرگیجه و حتی مسمومیت کبدی ایجاد کند، در مورد ویتامین ث نیز اسهال، دل‌درد و استفراغ از علائم شایع است.
مشکل دیگر، تداخل مکمل‌ها با یکدیگر یا با داروهاست، مصرف همزمان کلسیم و آهن به دلیل رقابت در جذب توصیه نمی‌شود، همچنین این ترکیب می‌تواند در کارایی داروهای تیروئید مانند لووتیروکسین اختلال ایجاد کند.
ویتامین کا اثر داروهای رقیق‌کننده خون از جمله وارفارین را کاهش می‌دهد و خطر لخته‌شدن خون را بالا می‌برد، گیاهانی نظیر علف چای یا گل راعی نیز ممکن است با داروهای ضدافسردگی تداخل داشته باشند و عوارض جدی ایجاد کنند.
مصرف چند مکمل حاوی ویتامین آ یا دی به‌طور همزمان می‌تواند به تجمع خطرناک این ویتامین‌ها در بدن منجر شود، همچنین ترکیب مکمل‌های محرک که برای انرژی، کاهش وزن یا تمرکز به بازار عرضه می‌شوند، احتمال فشار بر قلب و سیستم عصبی را افزایش می‌دهد.
در پژوهشی که در سال ۲۰۲۵ منتشر شد، مشخص گردید بیماران سالمند تحت درمان سرطان که همزمان از مکمل‌های گیاهی استفاده کرده بودند، بیشتر از دیگران دچار واکنش‌های ناخواسته و تداخل دارویی شدند، این یافته اهمیت شفافیت و مشورت با پزشک را دوچندان می‌کند.
از سوی دیگر، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نظارت مستقیم و سختگیرانه‌ای بر مکمل‌ها ندارد و مسئولیت آزمایش ایمنی این محصولات به عهده شرکت‌های تولیدکننده است، این بدان معناست که محتوای دقیق مکمل‌ها همیشه مشخص نیست و در بسیاری از موارد برچسب‌گذاری آنها دقیق یا کامل نمی‌باشد؛ بنابراین خطر آن وجود دارد که مصرف‌کننده به‌جای دریافت یک دوز ایمن، با ترکیبات ناشناخته یا دوز‌های بالاتر از حد مجاز مواجه شود.
هدف واقعی مکمل‌ها و ضرورت مشورت با پزشک
باید به خاطر داشت که مکمل‌ها دارو نیستند، بلکه محصولاتی تجاری برای جبران کمبود‌های خاص تغذیه‌ای به شمار می‌روند.
رژیم غذایی متعادل و سبک زندگی سالم، پایه اصلی سلامت محسوب می‌شود و مکمل‌ها تنها در موارد خاص، آن هم با نظر متخصص، می‌توانند نقش کمکی ایفا کنند، استفاده از مکمل‌ها به‌عنوان میانبر برای دست‌یابی به سلامت، رویکردی اشتباه و پرخطر است.
گروه‌هایی از افراد باید بیش از دیگران در مصرف مکمل‌ها احتیاط کنند، بیماران مبتلا به مشکلات کبدی، کلیوی یا قلبی، افرادی که تحت درمان سرطان قرار دارند، کسانی که از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یا رقیق‌کننده خون استفاده می‌کنند، زنان باردار و شیرده یا افرادی که قصد بارداری دارند، همگی در معرض خطر بیشتری از عوارض مکمل‌ها قرار دارند، در این شرایط کوچک‌ترین بی‌احتیاطی می‌تواند پیامد‌های جدی داشته باشد.
یک توصیه مهم برای تمام مصرف‌کنندگان این است که فهرست مکمل‌های مصرفی خود را بدون پنهان‌کاری در اختیار پزشک قرار دهند.
بسیاری از بیماران از بیان این موضوع پرهیز می‌کنند، زیرا نگرانند پزشک برداشت منفی داشته باشد یا تصور کند که اعتماد به درمان کاهش یافته است، در حالی که شفافیت در این زمینه به معنای ایمنی بیشتر است و کمک می‌کند پزشک برنامه درمانی دقیق‌تری تنظیم کند.
هرچه پزشک بیشتر از مکمل‌های مصرفی بیمار اطلاع داشته باشد، بهتر می‌تواند از بروز تداخل‌ها و آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند.
در نهایت، باید دانست که مکمل‌ها نه معجزه می‌آفرینند و نه بی‌خطر هستند، مصرف صحیح آنها در شرایط لازم می‌تواند سودمند باشد، اما زیاده‌روی یا بی‌توجهی به تداخل‌های احتمالی می‌تواند سلامت فرد را تهدید کند. بنابراین، آگاهی، احتیاط و مشورت با متخصصان سه اصل کلیدی در مصرف مکمل‌ها محسوب می‌شود..
