خبرگزاری دانشجوسامانه سوت‌زنی در قوه قضائیه؛ ابزاری برای شفافیت و مبارزه با فساد
به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، مبارزه با فساد اداری و اقتصادی یکی از دغدغه‌های جدی هر نظام حقوقی و سیاسی است، در ایران نیز با توجه به گستردگی ساختار اداری، پیچیدگی روابط اقتصادی و ضرورت جلب اعتماد عمومی، قوه قضائیه در سال‌های اخیر تلاش کرده است ابزار‌های نوینی برای شفاف‌سازی و مقابله با تخلفات طراحی کند.
یکی از این ابزارها، قانون و سامانه سوت‌زنی است که با هدف مشارکت مردم در گزارش‌دهی تخلفات و جرایم به وجود آمده است، این سامانه به افراد امکان می‌دهد تا مواردی، چون رشوه، اختلاس، تضییع حقوق عمومی و سوءاستفاده از موقعیت شغلی را گزارش کنند و در قبال آن از حمایت‌ها و حتی امتیازات قانونی بهره‌مند شوند.
قانون سوت‌زنی بر مبنای اصولی همچون شفافیت، سلامت اداری و حمایت از گزارش‌دهندگان فساد تدوین شده است، فلسفه این قانون بر آن است که هیچ نهاد نظارتی به تنهایی قادر به کشف تمام جرایم و تخلفات اداری و اقتصادی نیست، بنابراین باید از ظرفیت مردم و کارکنان دستگاه‌ها در افشاگری استفاده شود.
هدف اصلی، ایجاد یک کانال رسمی و امن برای ارائه اطلاعات در مورد فساد است تا این اطلاعات به‌جای پخش غیررسمی یا انتشار در شبکه‌های اجتماعی، مستقیماً به مرجع قضایی منتقل شود، این امر هم سرعت رسیدگی به تخلفات را افزایش می‌دهد و هم از بروز بی‌نظمی در فضای عمومی جلوگیری می‌کند.
در عین حال، قانون سوت‌زنی ناظر بر حمایت از فرد گزارش‌دهنده است، چراکه بدون تضمین امنیت و حقوق فرد، احتمال مشارکت مردم بسیار پایین خواهد بود، بنابراین، چارچوب‌های مشخصی برای محرمانه‌ماندن اطلاعات هویتی، اعطای امتیازات مادی یا معنوی و جلوگیری از اقدامات تلافی‌جویانه پیش‌بینی شده است.
ساختار و کارکرد سامانه سوت‌زنی
سامانه سوت‌زنی قوه قضائیه به‌عنوان بستر عملیاتی این قانون، طراحی شده است، این سامانه به‌صورت آنلاین و در قالب یک سایت اینترنتی در دسترس عموم مردم قرار دارد، طراحی آن ساده و کاربرپسند است تا افراد بتوانند بدون پیچیدگی‌های فنی یا اداری، گزارش‌های خود را ثبت کنند.
فرآیند کار بدین‌گونه است که کاربر ابتدا وارد سامانه شده و نوع تخلف یا جرم مشاهده‌شده را انتخاب می‌کند، سپس شرح ماجرا، مدارک احتمالی و در صورت تمایل اطلاعات تماس خود را ثبت می‌نماید، پس از ارسال، گزارش به‌طور مستقیم در اختیار واحد‌های مربوط در قوه قضائیه قرار می‌گیرد و مسیر بررسی آغاز می‌شود.
نکته مهم این است که سامانه برای هر گزارش یک کد رهگیری اختصاص می‌دهد تا فرد بتواند در مراحل بعدی از وضعیت رسیدگی مطلع شود، این ویژگی مانع از بی‌اعتمادی نسبت به کارآمدی سامانه می‌شود و انگیزه کاربران برای مشارکت را افزایش می‌دهد.
پوشش جرایم و دامنه استفاده‌کنندگان
سامانه سوت‌زنی طیف گسترده‌ای از جرایم و تخلفات را پوشش می‌دهد. مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از ۱- فساد‌های اداری همچون رشوه، پارتی‌بازی و سوءاستفاده از مقام اداری ۲- تخلفات مالی و اقتصادی مانند اختلاس، تضییع اموال عمومی و پولشویی ۳- تخلفات مرتبط با حقوق عامه مانند زمین‌خواری، قاچاق سازمان‌یافته یا انحصارطلبی در حوزه‌های اقتصادی.
حتی در برخی موارد گزارش‌هایی در حوزه سلامت اداری دستگاه‌ها، نقض قوانین استخدامی یا تضییع حقوق کارکنان نیز در این سامانه قابل ثبت است.
این سامانه نه‌تنها برای کارکنان ادارات و سازمان‌ها طراحی شده، بلکه عموم مردم هم می‌توانند از آن بهره‌برداری کنند، به بیان دیگر، محدود به محیط‌های اداری نیست و هر شهروندی که تخلفی مرتبط با حوزه عمومی یا حقوق مردم مشاهده کند، قادر خواهد بود آن را در این سامانه گزارش دهد.
وضعیت هویت گزارش‌دهنده و امتیازات مرتبط
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در حوزه سوت‌زنی، موضوع هویت فرد گزارش‌دهنده است، قانون و سامانه در این زمینه دو حالت را پیش‌بینی کرده‌اند.
گزارش با هویت مشخص، اگر فرد گزارش‌دهنده اطلاعات هویتی خود را ثبت کند، از امتیازات بیشتری برخوردار خواهد شد، از جمله امکان پیگیری رسمی وضعیت گزارش، برخورداری از حمایت‌های قانونی در برابر تهدید یا فشار، شانس دریافت پاداش مادی در صورت اثبات فساد گزارش‌شده، امکان بهره‌مندی از حمایت شغلی یا قضایی در صورت مواجهه با اقدامات تلافی‌جویانه.
گزارش بدون ذکر هویت، اگر فرد بخواهد ناشناس باقی بماند، سامانه این امکان را فراهم کرده است، در این حالت، گزارش بررسی می‌شود، اما امتیازات حمایتی به حداقل می‌رسد و فرد نمی‌تواند پیگیر مستقیم روند پرونده باشد و امکان دریافت پاداش مادی یا حمایتی کمتر خواهد بود.
این دوگانگی باعث می‌شود افراد بر اساس شرایط شخصی خود تصمیم بگیرند، اگر احساس امنیت کنند، هویتشان را آشکار می‌سازند و در غیر این صورت به‌طور ناشناس تخلف را گزارش می‌دهند.
سامانه سوت‌زنی دارای مزایای قابل‌توجهی است که می‌تواند به ارتقای سلامت اداری کمک کند، از جمله گسترش مشارکت مردمی، این سامانه بستر لازم را برای حضور مردم در نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها فراهم کرده است.
افزایش شفافیت، با تجمیع اطلاعات تخلفات در یک سامانه واحد، شفافیت و سرعت رسیدگی افزایش می‌یابد.
ایجاد بازدارندگی، کارکنان دستگاه‌ها با علم به اینکه هر لحظه ممکن است گزارش شوند، از ارتکاب فساد اجتناب می‌کنند.
حمایت از گزارش‌دهندگان، پیش‌بینی سازوکار‌های حمایتی، افراد را در برابر خطرات احتمالی محافظت می‌کند.
تقویت اعتماد عمومی، وقتی مردم ببینند گزارش‌ها پیگیری می‌شود، اعتمادشان به نهاد‌های نظارتی و قضایی بیشتر خواهد شد.
تحلیل کارکرد‌ها و چشم‌انداز آینده
از منظر تحلیلی، سامانه سوت‌زنی یک گام جدی در راستای تحقق عدالت و سلامت اداری است، اما موفقیت آن وابسته به چند عامل کلیدی خواهد بود.
اعتمادسازی: بدون اعتماد مردم به محرمانه‌ماندن اطلاعات و حمایت قانونی، مشارکت جدی شکل نمی‌گیرد.
کارآمدی در رسیدگی: اگر گزارش‌ها به‌سرعت و با نتیجه ملموس پیگیری شوند، اعتبار سامانه تقویت می‌شود.
آموزش و فرهنگ‌سازی: برای نهادینه شدن فرهنگ سوت‌زنی، باید آموزش‌های حقوقی و اجتماعی گسترده‌ای به جامعه داده شود.
هماهنگی نهادی: تعامل میان قوه قضائیه، سازمان‌های اداری و نهاد‌های نظارتی باید به‌گونه‌ای باشد که فرآیند رسیدگی کوتاه و شفاف بماند.
چشم‌انداز آینده این سامانه در صورتی روشن خواهد بود که از یک ابزار صرفاً اداری به یک فرهنگ عمومی ارتقا یابد، اگر مردم احساس کنند مشارکت آنها تأثیرگذار است و فساد به‌طور واقعی کاهش می‌یابد، سامانه سوت‌زنی می‌تواند به یکی از ارکان اصلی مبارزه با فساد در کشور بدل شود.
ابزار فناورانه برای مبارزه با فساد
سامانه سوت‌زنی در قوه قضائیه، تلفیقی از قانون‌گذاری و ابزار‌های فناورانه برای مبارزه با فساد است، این سامانه فرصتی برای شهروندان فراهم کرده تا با احساس مسئولیت اجتماعی، تخلفات و جرایم را گزارش دهند و در مقابل، از حمایت‌های قانونی برخوردار شوند.
اگرچه محدودیت‌ها و چالش‌هایی همچون احتمال گزارش‌های کذب یا نگرانی از افشای هویت وجود دارد، اما مزایای آن در زمینه شفافیت، بازدارندگی و اعتمادسازی بسیار چشمگیر است.
در نهایت، موفقیت این سازوکار در گرو اعتمادسازی، کارآمدی و فرهنگ‌سازی عمومی خواهد بود، چراکه تنها در سایه مشارکت آگاهانه و گسترده مردم است که می‌توان به آرمان مبارزه جدی با فساد نزدیک شد.
