سینا در چشم طوفان: تقابل خاموش قاهره و تل‌آویو بر سر بازتعریف کمپ‌دیوید
خبرگزاری دانشجو - 1404-07-12 15:54:33
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو، جنگ اسرائیل علیه غزه و تلاش مصر برای جلوگیری از آوارگی اجباری فلسطینیان، قاهره را در مسیری قرار داده که ممکن است به بازتعریف مفهوم حاکمیت در شبه‌جزیره سینا بینجامد.
سینا، که روزگاری منطقه حائل میان مصر و اسرائیل و عامل حفظ «صلح سرد» میان دو کشور بود، اکنون به خط مقدم یک تفاهم در حال فروپاشی تبدیل شده است. برای نخستین بار از زمان امضای توافق صلح کمپ‌دیوید در سال ۱۹۷۹، مصر دست به استقرار نیروهای نظامی در مقیاسی بی‌سابقه با تجهیزات پیشرفته در این منطقه زده است.
در بیانیه‌ای که هفته گذشته از سوی اداره اطلاعات دولتی مصر منتشر شد، آمده بود:
«استقرار نیروهای مصری در سینا، اقدامی دفاعی در راستای تأمین امنیت مرزهای کشور در برابر همه تهدیدها از جمله تروریسم و قاچاق است و در هماهنگی با طرف‌های امضاکننده معاهده صلح انجام می‌شود. مصر در طول تاریخ خود هرگز هیچ توافقی را نقض نکرده است.»
با وجود این، تل‌آویو این تحرکات را با نگرانی عمیق راهبردی دنبال می‌کند؛ زیرا ادامه جنگ در غزه و پیامدهای آن برای امنیت ملی مصر، فضای بی‌اعتمادی را تشدید کرده است. به باور ناظران، تقویت حضور نظامی مصر در سینا، نشانه فروپاشی اعتماد، واگرایی راهبردی، و لرزش در پایه‌های یکی از مهم‌ترین پیمان‌های مورد حمایت واشنگتن است.
دیدگاه اسرائیل
از زمان آغاز جنگ غزه، دستگاه‌های اطلاعاتی و ماهواره‌ای اسرائیل تحرکات غیرعادی ارتش مصر را در سینا رصد کرده‌اند. این‌بار برخلاف دفعات گذشته که افزایش نیروها با توجیه مقابله با تروریسم انجام می‌شد، قاهره لشکرهای زرهی، نیروهای ویژه، سامانه‌های پدافند هوایی و جنگنده‌های مدرن را در پایگاه‌هایی در مناطق «بی» و «سی» مستقر کرده است؛ مناطقی که طبق ضمائم امنیتی کمپ‌دیوید باید غیرنظامی باقی بمانند.
از نگاه تل‌آویو، این اقدام تضعیف مستقیم مفاد امنیتی معاهده کمپ دیوید است. منابع اسرائیلی به وب‌سایت Axios گفته‌اند: «آنچه مصری‌ها در سینا انجام می‌دهند، بسیار جدی و نگران‌کننده است.»
تحلیلگران مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) از «تغییر تدریجی در توازن امنیتی منطقه» سخن می‌گویند. پس از سال‌ها همکاری دو طرف در مبارزه با داعش در سینا – که طی آن اسرائیل انعطاف‌هایی نسبت به مفاد معاهده نشان داده بود – اکنون تل‌آویو نگران است که قاهره در حال ایجاد وضعیت امنیتی جدیدی به نفع خود باشد.
هم‌زمان، برخی مقام‌های اسرائیلی مدعی شده‌اند که مصر در حال ساخت تأسیسات زیرزمینی برای ذخیره سلاح یا موشک است؛ ادعایی که قاهره آن را بی‌اساس دانسته و رد کرده است.
حاکمیت محدود یا بازتعریف‌شده؟
مقام‌های مصری، اتهامات اسرائیل را به‌طور کامل رد کرده و این تحرکات را اقدامی حاکمیتی و دفاعی در چارچوب منافع ملی خود توصیف کرده‌اند. منابع نظامی در قاهره می‌گویند این اقدامات ناشی از دو نگرانی اصلی است:
-
جلوگیری از کوچ اجباری فلسطینیان به خاک مصر. دولت السیسی بر این باور است که نتانیاهو با تداوم جنگ و تخریب زیرساخت‌های غزه، می‌کوشد حدود دو میلیون فلسطینی را به سینا منتقل کند. قاهره این سناریو را «خط قرمز» و تهدیدی برای امنیت ملی و حتی موجودیت سیاسی خود می‌داند.
-
بازپس‌گیری حاکمیت کامل بر سینا. مقام‌های پیشین مصری می‌گویند مفاد محدودکننده کمپ‌دیوید مربوط به شرایط تاریخی خاصی بوده و اکنون، با تغییر تهدیدها، ارتش مصر باید آزادی کامل برای استقرار نیرو در سراسر قلمرو خود داشته باشد.
در بیانیه اداره اطلاعات دولت مصر آمده است:
«حضور نیروهای مسلح مصر در سینا – یا در هر نقطه از خاک کشور – منحصراً تابع تصمیم فرماندهی کل نیروهای مسلح است و بر اساس نیازهای امنیت ملی تعیین می‌شود.»
این موضع‌گیری بیانگر شکل‌گیری دکترین جدید نظامی مصر است که تعهدات معاهده‌ای را از منظر تهدیدهای وجودی و استقلال راهبردی بازتفسیر می‌کند.
از صلح سرد تا بی‌اعتمادی متقابل
روابط قاهره و تل‌آویو سال‌هاست در سطحی از بی‌اعتمادی مزمن باقی مانده است. تصرف کامل کریدور فیلادلفی در مرز غزه–مصر توسط ارتش اسرائیل، از نگاه قاهره، نقض مستقیم معاهده کمپ‌دیوید و تلاشی برای تسلط اسرائیل بر مرز شرقی مصر محسوب می‌شود.
اسرائیل، مصر را به انتقال سلاح برای حماس متهم کرده و قاهره این ادعا را دروغی برای پوشاندن شکست‌های نظامی تل‌آویو دانسته است. جلوگیری اسرائیل از ورود کمک‌های انسانی از گذرگاه رفح و انداختن تقصیر آن به گردن مصر نیز روابط دو کشور را بیش از پیش متشنج کرده است.
کشته شدن یک سرباز مصری به‌دست نیروهای اسرائیلی در مه ۲۰۲۴، خشم عمومی و رسمی را در مصر برانگیخت و شکنندگی صلح موجود را آشکارتر کرد.
تنش‌های اقتصادی و انرژی
روابط مصر و اسرائیل در عرصه انرژی نیز به نقطه بحران رسیده است. مصر که با کمبود گاز طبیعی روبه‌روست، برای تأمین نیاز داخلی و صادرات گاز مایع (LNG) به اروپا، به واردات گاز از اسرائیل وابسته شده است. این وابستگی پیش‌تر عامل ثبات بود، اما اکنون به ابزار فشار تبدیل شده است.
گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه نتانیاهو تهدید کرده در صورت ادامه استقرار نظامی مصر در سینا، قرارداد گازی ۳۵ میلیارد دلاری با قاهره را تعلیق خواهد کرد. این تهدید، هرچند عملی نشد، نشان داد تل‌آویو حاضر است از انرژی به‌عنوان ابزار سیاسی و فشار ژئوپلیتیک استفاده کند.
جاه‌طلبی منطقه‌ای مصر در برابر واقع‌گرایی خلیج فارس
در میانه بحران، عبدالفتاح السیسی در نشست اضطراری عربی–اسلامی در دوحه، پیشنهاد تشکیل ارتش مشترک عربی مشابه ناتو را مطرح کرد؛ طرحی که با مخالفت شدید کشورهای عرب حوزه خلیج فارس روبه‌رو شد. امارات و عربستان دیگر مصر را رهبر طبیعی جهان عرب نمی‌دانند و سیاست خارجی مستقل خود را بر اساس رابطه مستقیم با آمریکا و تعامل چندقطبی با شرق دنبال می‌کنند.
در حالی که مصر اسرائیل را تهدید اصلی می‌بیند، کشورهای خلیج فارس همچنان کشورهای دیگر را رقیب راهبردی خود می‌دانند و با توافق‌های ابراهیم عملاً در جبهه عادی‌سازی با اسرائیل قرار گرفته‌اند. در چنین شرایطی، نفوذ منطقه‌ای مصر محدود و توان مالی آن برای پیشبرد پروژه‌های نظامی بزرگ کاهش یافته است.
سینا، نقطه گسل جدید
افزایش حضور نظامی مصر در سینا روابط قاهره و تل‌آویو را وارد مرحله‌ای از بی‌اعتمادی عمیق و مخاطره‌آمیز کرده است. ثبات گذشته جای خود را به سوء‌ظن و رقابت داده است. اکنون مصر به دنبال تثبیت حاکمیت خود و اسرائیل نگران از دست دادن برتری استراتژیک، هر دو در مسیر برخورد قرار گرفته‌اند.
سرنوشت این وضعیت به تصمیمات قاهره، تل‌آویو و واشنگتن بستگی دارد. در صورت نبود توافقی جدید با میانجی‌گری آمریکا، خطر بروز درگیری مستقیم یا بحران انرژی و امنیت مرزی افزایش می‌یابد.
حادثه ژوئن ۲۰۲۳ – زمانی که یک سرباز مصری از مرز گذشت و سه نظامی اسرائیلی را کشت – نمونه‌ای از شکنندگی این وضعیت است. در حالی که مصر گفت سرباز در حال تعقیب قاچاقچیان بوده، اسرائیل آن را حمله‌ای برنامه‌ریزی‌شده دانست.
در نهایت، بحران کنونی در سینا چیزی فراتر از اختلافی مرزی است؛ بازتابی از تزلزل نظم منطقه‌ای و تلاش مصر برای بازپس‌گیری جایگاه از دست‌رفته‌اش در معادله قدرت خاورمیانه.
