سریع ترین تانک جهان در خدمت ارتش ایران/ نگاهی به ویژگی های رزمی تانک اسکورپیون

به گزارش خبرنگار امنیت دفاعی خبرگزاری دانشجو ؛ در میان ادوات زرهی متنوعی که در نیروهای مسلح ایران خدمت می‌کنند، تانک سبک FV101 Scorpion (اسکورپیون) جایگاهی منحصربه‌فرد دارد. این محصول انگلیسی که در دهه ۱۹۷۰ میلادی به عنوان یک وسیله نقلیه شناسایی زرهی رزمی  طراحی و ساخته شد، نه تنها عنوان کوچکترین تانک رزمی ارتش ایران را یدک می‌کشد، بلکه با ثبت رکورد رسمی در کتاب گینس، به عنوان سریع‌ترین تانک تولیدی جهان نیز شناخته می‌شود.

 اسکورپیون با تاریخچه‌ای که به دوران پیش از انقلاب اسلامی بازمی‌گردد و نقشی که در جنگ تحمیلی و پس از آن ایفا کرده است، نمونه‌ای برجسته از تطبیق‌پذیری یک پلتفرم نظامی کلاسیک با نیازهای متغیر میدان نبرد مدرن است.

در ادامه به بررسی تاریخچه، مشخصات، عملکرد و سرنوشت این تانک چابک در ساختار دفاعی ایران می‌پردازیم:

تاریخچه طراحی و ورود به ایران

در اواخر دهه ۱۹۶۰، ارتش انگلیس نیازمند یک خانواده از خودروهای زرهی سبک، پرسرعت و قابل حمل توسط هواپیما بود تا جایگزین خودروی زرهی سالادین شود. شرکت Alvis Vehicles مسئولیت این پروژه را بر عهده گرفت و نتیجه آن، خانواده خودروهای رزمی شناسایی (CVR-T) بود که اسکورپیون به عنوان ستون فقرات آن طراحی شد. هدف اصلی، ساخت خودرویی با قابلیت شناسایی سریع، تحرک بالا در انواع زمین‌ها و قدرت آتش کافی برای درگیری با اهداف سبک و پشتیبانی از نیروهای خودی بود. استفاده از آلیاژ آلومینیوم در ساخت بدنه، یک نوآوری کلیدی بود که ضمن فراهم آوردن حفاظت اولیه، وزن خودرو را به شکل چشمگیری کاهش داد و به آن سرعتی بی‌رقیب بخشید.

ارتش ایران در راستای تقویت گسترده نیروهای خود به دلیل تنش های مرزی متعدد با عراق و شوروی، در اواسط دهه ۱۹۷۰ میلادی به یکی از مشتریان اصلی این تانک تبدیل شد. در فاصله سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ (۱۹۷۵-۱۹۷۸)، ایران حدود ۲۵۰ دستگاه تانک اسکورپیون را خریداری کرد.

اسکورپیون مستقر در میدان آزادی در دوران انقلاب

هدف اصلی از این خرید، تجهیز یگان‌های شناسایی لشکرهای زرهی و مکانیزه به یک ابزار مدرن، سریع و کارآمد بود که بتواند جلوتر از نیروهای اصلی حرکت کرده، اطلاعات تاکتیکی جمع‌آوری کند و در صورت لزوم، با نیروهای پیشروی دشمن درگیر شود.

مشخصات فنی، ترکیبی از سرعت، کوچکی و قدرت آتش

آنچه اسکورپیون را از سایر تانک‌ها متمایز می‌کند، مشخصات فنی خاص آن است که بر تحرک و سرعت بیش از زره و قدرت آتش سنگین تأکید دارد.

۱. قوای محرکه و سرعت: اسکورپیون در مدل‌های اولیه از یک موتور بنزینی جگوار J60 با توان ۱۹۰ اسب بخار بهره می‌برد. این موتور قدرتمند در کنار وزن عملیاتی تنها ۸ تنی، نسبت قدرت به وزن فوق‌العاده‌ای را برای آن فراهم می‌کرد. این ترکیب به اسکورپیون اجازه داد تا به سرعت حداکثر ۸۲.۲۳ کیلومتر بر ساعت دست یابد و این رکورد را به طور رسمی در کتاب گینس ثبت کند. این سرعت بالا، یک مزیت تاکتیکی حیاتی در ماموریت‌های شناسایی و عملیات‌های بزن و در رو محسوب می‌شود.

۲. ابعاد و زره: با طولی کمتر از ۵ متر و عرضی کمی بیش از ۲ متر، اسکورپیون یک هدف بسیار کوچک در میدان نبرد است. این ابعاد کوچک، اختفا و استتار آن را آسان‌تر می‌کند. بدنه آن از آلیاژ آلومینیوم جوش‌داده‌شده ساخته شده است که می‌تواند در برابر گلوله‌های ۷.۶۲ میلی‌متری و ۱۴.۵ میلی‌متری از روبرو و همچنین ترکش‌های گلوله‌های توپخانه مقاومت کند. اگرچه این سطح از حفاظت در برابر تسلیحات ضد تانک مدرن و توپ‌های کالیبر بالای تانک‌های اصلی میدان نبرد (MBT) کاملاً ناکافی است، اما برای نقش اصلی آن یعنی شناسایی و پشتیبانی سبک، قابل قبول بود.

۳. سیستم تسلیحات: سلاح اصلی مدل‌های تحویلی به ایران، یک توپ ۷۶ میلی‌متری L23A1 با سرعت دهانه پایین بود. این توپ قادر به شلیک انواع مهمات از جمله گلوله‌های شدیدالانفجار (HE)، دودزا  و HESH  بود. گلوله‌های HESH توانایی قابل قبولی در برابر زر ه‌های همگن و استحکامات داشتند. در کنار توپ اصلی، یک تیربار هم‌محور ۷.۶۲ میلی‌متری از نوع GPMG نیز برای مقابله با پیاده‌نظام دشمن نصب شده بود.

 

۴. قابلیت‌های ویژه: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اسکورپیون، فشار بسیار کم آن بر روی زمین است که حتی از فشار پای یک انسان نیز کمتر است. این ویژگی به آن اجازه می‌دهد تا در زمین‌های باتلاقی، برفی و نرم که تانک‌های سنگین‌تر در آن زمین‌گیر می‌شوند، به راحتی حرکت کند. علاوه بر این، قابلیت حمل و نقل توسط هواپیماهای C-130 و حتی پرتاب با چتر، این تانک را به گزینه‌ای ایده‌آل برای نیروهای واکنش سریع و هوابرد تبدیل کرده است.

عملکرد در جنگ ایران و عراق و تکامل تاکتیکی

با آغاز جنگ تحمیلی، اسکورپیون‌ها به صورت گسترده در جبهه‌های نبرد به کار گرفته شدند. تجارب اولیه به سرعت نشان داد که زره سبک این تانک، نقطه ضعف آن در برابر تانک‌های T-55 و T-62 عراقی و به خصوص موشک‌های ضد تانک مالیوتکا است. به همین دلیل، فرماندهان ایرانی به سرعت تاکتیک‌های استفاده از آن را تغییر دادند. اسکورپیون از نقش مقابله مستقیم با زرهی دشمن کنار گذاشته شد و بیشتر در ماموریت‌های زیر به کار رفت:

شناسایی مسلح: حرکت سریع در عمق خطوط دشمن، شناسایی مواضع و ترکیب نیروها و بازگشت سریع.

پشتیبانی آتش از پیاده‌نظام: استفاده از توپ ۷۶ میلی‌متری برای انهدام سنگرهای تیربار، مواضع خمپاره‌انداز و سرکوب پیاده‌نظام دشمن.

کمین و عملیات ایذایی: بهره‌گیری از ابعاد کوچک و سرعت بالا برای اجرای کمین‌های سریع علیه ستون‌های لجستیکی و خودروهای سبک دشمن.

بهینه‌سازی و تولد نمونه‌های بومی، تانک توسن نسخه ایرانی اسکورپیون

پس از پایان جنگ و با آغاز دوران خودکفایی در صنایع دفاعی، متخصصان ایرانی با تجربه گران‌بهایی که از کار با اسکورپیون به دست آورده بودند، پروژه بهینه‌سازی و ارتقاء آن را کلید زدند. نتیجه این تلاش‌ها، ساخت تانک توسن بود که می‌توان آن را یک ارتقاء عمیق و بومی‌سازی شده از اسکورپیون دانست.

اگرچه شاسی و سیستم تعلیق توسن شباهت زیادی به پلتفرم اصلی دارد، اما تغییرات مهمی در آن اعمال شده است. برجک آن با یک توپ ۹۰ میلی‌متری (مشابه توپ تانک‌های اسکورپیون ۹۰) جایگزین شده که قدرت نفوذ و تخریب بسیار بیشتری نسبت به توپ ۷۶ میلی‌متری اصلی دارد. علاوه بر این، گزارش‌ها حاکی از نصب سیستم‌های کنترل آتش جدیدتر و قابلیت شلیک موشک‌های ضد تانک هدایت‌شونده توفان از برخی مدل‌های توسن است که توانایی ضد زره آن را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.

 بر اساس تجارب پروژه توسن امکان مهندسی معکوس اسکورپیون داخل کشور هم فراهم شد که البته به دلیل انبوه اسکورپیون های درخدمت نزاجا فعلا در دستور کار قرار نگرفته است.

توسن و اسکورپیون، دارایی تاکتیکی برای نبردهای نامتقارن

تانک اسکورپیون از یک خودروی شناسایی وارداتی به یک پلتفرم بومی‌سازی شده و ارتقا یافته در نیروهای مسلح ایران تبدیل شده است. این تانک سبک اگرچه فاقد قدرت و حفاظت تانک‌های اصلی میدان نبرد است، اما ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن یعنی سرعت افسانه‌ای، ابعاد کوچک، قابلیت حمل هوایی و تطبیق‌پذیری بالا، آن را به یک دارایی استراتژیک و غیرقابل جایگزین برای یگان‌های شناسایی، نیروهای مخصوص و تیپ‌های واکنش سریع ارتش تبدیل کرده است.

 در چشم‌انداز نبردهای مدرن که بر تحرک، سرعت عمل و غافلگیری تأکید دارد، اسکورپیون و نواده ایرانی آن، توسن، همچنان به عنوان یک ابزار کارآمد و مؤثر در جعبه‌ابزار نظامی ایران باقی خواهند ماند.