یزدانیان: GPS چینی و استارلینک روسی با مشارکت ایران ساخته خواهد شد/ حضور انسان ایرانی در فضا تا سال ۱۴۱۱ +فیلم

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ به مناسبت هفته جهانی فضا، وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، با حضور در تحریریه خبرگزاری دانشجو، در گفت‌وگویی تفصیلی با SNNTV به تشریح آخرین دستاوردها، برنامه‌ها و چشم‌انداز‌های صنعت فضایی کشور پرداخت. یزدانیان در این گفت‌و‌گو با اشاره به جایگاه ایران در میان کشور‌های دارای فناوری فضایی، از پیشرفت‌های صورت‌گرفته در حوزه طراحی، ساخت و بهره‌برداری از ماهواره‌های بومی سخن گفت و تأکید کرد که کشورمان امروز در آستانه ورود به مدار ژئو قرار دارد.

 

وی همچنین با تبیین اهمیت ماهواره‌های سنجشی و ارتباطی در مدیریت منابع، کشاورزی، بحران‌های طبیعی، سلامت غذایی و عدالت ارتباطی، صنعت فضایی را بخشی جدایی‌ناپذیر از زیست‌بوم اقتصادی کشور دانست. یزدانیان با اشاره به نمونه‌های موفقی همچون ماهواره‌های «ناهید ۲» و «پارس ۱»، از برنامه‌های آتی کشور برای توسعه منظومه‌های ماهواره‌ای با کاربرد‌های چندگانه خبر داد.

این گفت‌و‌گو با تمرکز بر نقش علم فضایی در زندگی روزمره مردم، ضرورت فرهنگ‌سازی، و تقویت تعاملات بین‌المللی در عرصه فناوری‌های پیشرفته، تصویری روشن از مسیر آینده فضایی ایران ترسیم می‌کند.

متن گفتگو با وحید یزدانیان رئیس پژوهشگاه فضایی ایران به شرح ذیل است:

 

پرتاب موفق «ناهید ۲» و نقش ماهواره‌ها در زندگی روزمره 

وحید یزدانیان گفت: ایران با گام‌هایی بلند در صنعت فضایی، موفق شده است فناوری بومی ساخت و بهره‌برداری از ماهواره‌های ارتباطی و سنجشی را توسعه دهد؛ گامی مهم که نه‌تنها توان دفاعی و علمی کشور را ارتقاء می‌دهد، بلکه کاربرد‌هایی مستقیم در معیشت مردم و مدیریت منابع ملی دارد و برقراری ارتباط تلفنی از طریق ماهواره برای اولین‌بار در کشور است.

 

 

ایران در مسیر تحقق شبکه مخابراتی فضایی بومی

رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، درباره آخرین دستاورد‌ها در حوزه ماهواره‌های بومی اعلام کرد: توانستیم سرعت ماهواره را کنترل کنیم و آن را کاهش دهیم؛ داده‌های تل‌متری به‌خوبی دریافت شدند. فرایندی را اجرا کردیم که طی آن یک متن را از یک پایگاه زمینی در کشورمان به ماهواره فرستادیم و سپس دوباره دریافت کردیم این تبادل داده‌ای با موفقیت انجام شد. برای اولین‌بار، ما یک ماهواره ارتباطی بومی در اختیار داشتیم. به این ترتیب، ارتباط رله تلفنی از طریق ماهواره برقرار شد و این عملیات به‌طور کامل با موفقیت انجام شد.پلتفرم‌های ماهواره‌ای کاملاً بومی و آماده پرتاب دوم 

 

به گفته یزدانیان، پلتفرم مورد استفاده در این پروژه کاملاً بومی است و به‌طور کامل در داخل کشور طراحی و ساخته شده است. نمونه دوم این پلتفرم نیز آماده و تست‌شده است و قرار است تا پایان پاییز، ماهواره ناهید ۲ با پرتابگر داخلی به مدار ارسال شود.هدف ما ایجاد یک شبکه ارتباطی کوچک بومی است؛ هرچند نمی‌توان یک شبه منظومه‌ای عظیم ساخت، اما گام اول برای شکل‌گیری چنین شبکه‌ای برداشته شده است. ماهواره «پارس ۱»؛ گامی دیگر در پایش دقیق سرزمیندر ادامه این روند، ماهواره «پارس ۱» که یک ماهواره سنجشی با قابلیت تصویربرداری دقیق است، نیز آماده پرتاب تا پایان دی‌ماه شده است. این ماهواره می‌تواند روزی دو تا چهار بار از مناطق خاص عبور کرده و بر اساس فرمان از زمین، از نقاط مشخص عکس‌برداری کند. ما می‌توانیم به ماهواره فرمان دهیم که از نقطه‌ای خاص تصویر بگیرد و آن را برای ما ارسال کند. این فناوری در خدمت پایش زمین، منابع طبیعی و مدیریت بحران خواهد بود. صنعت فضایی فقط یک موضوع نظامی یا نمایشی نیست، بلکه یک زیست‌بوم اقتصادی پیشرفته است که نقش مستقیم در معیشت، کشاورزی، مدیریت منابع، سلامت غذایی، کنترل بحران و ارتباطات ایفا می‌کند.

 

وی در ادامه عنوان کرد:  برای مثال، در کشاورزی گاهی محصولی کمیاب می‌شود یا به دلیل آفات یا خشکسالی از بین می‌رود. سیاست‌گذاران نیاز دارند بدانند سطح زیر کشت چقدر است، کدام مناطق سم نیاز دارند، از کجا محصول کم شده یا از کجا اضافه است اینها را فقط با پایش ماهواره‌ای می‌توان تشخیص داد. در حال حاضر با وزارت کشاورزی همکاری شده و در استان‌هایی این سامانه‌های پایش هوشمند راه‌اندازی شده است؛ برای گندم، جو، برنج، سیب‌زمینی و سایر محصولات است.

 

 

ماهواره «خیام»؛ دقت یک‌متری برای مدیریت هوشمند کشور

یزدانیان گفت: در موضوع دیگر سلامت غذایی است که اگر ما رشد محصول را پایش کنیم، می‌توانیم میزان سم مصرفی را کاهش دهیم و از سلامت مردم محافظت کنیم. همچنین بحث مدیریت منابع آب، پایش خشکسالی، گرد و غبار، و پیش‌بینی آلودگی هوا از دیگر کاربرد‌های ماهواره‌ای هستند. مثلاً یکی از ماهواره‌هایی که اکنون در اختیار داریم «خیام» است. این ماهواره داده‌های سنجشی با دقت یک متر را فراهم می‌کند و در حوزه کشاورزی، مدیریت منابع، کنترل زمین‌خواری، مقابله با تخریب محیط زیست و ... به کار می‌آید. این ماهواره‌ها ابزاری در اختیار مدیریت کشورند. باید تأکید شود که هنوز در کشور فرهنگ به‌کارگیری این داده‌ها در بین برخی سیاست‌گذاران جا نیفتاده است. وقتی تصمیمی باید گرفته شود، باید داده‌ی خوب و تحلیلِ خوب داشته باشیم تا تصمیمی درست اتخاذ شود.

 

وی افزود: هوش مصنوعی اگر مدل خوبی داشته باشد، اما داده‌ی ورودی مناسب نداشته باشد، نتیجه خوبی نخواهد داشت. یکی از منابع اصلی داده خوب، همین تصاویر و اطلاعات ماهواره‌ای هستند. باید بدانیم که ماهواره‌ها انواع مختلف دارند سنجشی، ارتباطی، ناوبری و غیره؛ هر کدام در حوزه خاصی نقش دارند که مستقیماً با زندگی روزمره مردم در ارتباط است. مثلاً در مناطق صعب‌العبور کشور، امکان برقراری ارتباط زمینی با فیبر یا انتقال سیگنال زمینی وجود ندارد. تنها راه ممکن، استفاده از ماهواره‌های ارتباطی است تا عدالت ارتباطی برقرار شود و مردم آن مناطق نیز به اینترنت و تماس تلفنی دسترسی داشته باشند.

 

 

 

«ناهید» آغاز راه ارتباط پایدار از فضا

یزدانیان گفت: در شرایطی که اینترنت ماهواره‌ای به‌عنوان راهکاری جایگزین برای پوشش ارتباطی در مناطق دورافتاده یا بحرانی در سطح جهان مطرح شده است، ایران نیز با توسعه ماهواره‌های بومی ارتباطی و سنجشی، گام‌های بلندی در مسیر استقلال فضایی و ایجاد شبکه‌های ارتباطی پایدار و مقاوم برداشته است. ماهواره «ناهید» به‌عنوان نخستین ماهواره ارتباطی کشور، نقطه عطفی در این مسیر است.

 

اینترنت ماهواره‌ای؛ راهکاری نوین برای پوشش سراسری و مدیریت بحران

وی در ادامه گفت: در سال‌های اخیر، بسیاری از اپراتور‌ها در جهان به‌ویژه در مناطق با زیرساخت ضعیف یا پوشش نامناسب موبایل، اینترنت ماهواره‌ای را جایگزین شبکه‌های زمینی معرفی کرده‌اند و برتری کلیدی این فناوری، تضمین پایداری ارتباطات حتی در شرایط اضطراری یا محیط‌های غیرشهری است. در هنگام وقوع زلزله، سیل یا سایر بلایای طبیعی، که شبکه‌های زمینی از کار می‌افتند، تنها راه‌حل برای ارتباط اضطراری، استفاده از ماهواره‌های ارتباطی است. ایران نیز با تکیه بر دانش بومی، مسیر دستیابی به این فناوری را آغاز کرده و در حال توسعه آن است. ماهواره «ناهید»، اولین ماهواره ارتباطی ساخت ایران است که به‌صورت موفق سیگنال از آن دریافت شده است و توانستیم برای نخستین‌بار، از طریق ناهید، ارتباط تلفنی ماهواره‌ای برقرار کنیم و داده‌ها را از پایگاه زمینی ارسال و دریافت کنیم. این ماهواره می‌تواند تا ۱۶ تماس تلفنی همزمان را پشتیبانی کند؛ اما برای پاسخگویی به نیاز گسترده کشور، لازم است تعداد این ماهواره‌ها افزایش یابد.

 

نیاز به منظومه‌ای از ماهواره‌ها برای ارتباط دائم و فراگیر

یزدانیان عنوان کرد: هر ماهواره در مدار لئو (LEO) تنها برای چند دقیقه بر فراز ایران قرار دارد؛ بنابراین برای برقراری ارتباط دائم و باکیفیت، باید منظومه‌ای از ماهواره‌ها (مشابه آنچه استارلینک انجام داده) در مدار قرار گیرند و همان‌طور که در شبکه‌های موبایل، BTS‌های متعدد تماس‌ها را پشتیبانی می‌کنند، در فضای نزدیک زمین نیز نیازمند منظومه‌های ماهواره‌ای هستیم تا ارتباط قطع نشود. پروژه‌هایی مانند «منظومه شهید سلیمانی» در همین راستا تعریف شده‌اند تا مسیر دسترسی پایدار، سریع و مستقل به خدمات ارتباطی از فضا فراهم شود.

 

 

نقش ماهواره‌های سنجشی در کشاورزی و مدیریت بحران

وحید یزدانیان گفت:  ماهواره سنجشی «خیام» یکی از مهم‌ترین ابزار‌های فضایی ایران است که با دقت یک متر، قابلیت پایش مناطق مختلف کشور را دارد و در بهترین شرایط، این ماهواره هر ۱۷ روز یک‌بار از یک نقطه خاص با زاویه عمودی تصویربرداری می‌کند، و در حالت مایل، هر ۴ روز یک‌بار است و این دوره تناوب برای مصارفی مانند کشاورزی مناسب است، اما در مدیریت بحران و مأموریت‌های نظامی، نیاز به تصویر لحظه‌ای و پایش مداوم وجود دارد. برای رصد پیوسته، باید از یک ماهواره به چندین ماهواره افزایش یابیم؛ مانند دوربینی که اگر تنها چند دقیقه یک‌بار عکس بگیرد، کافی نیست و باید چند دوربین همزمان فعال باشند.

 

کاربرد نظامی فناوری فضایی؛ بخشی کوچک، اما راهبردی

وی درادامه بیان کرد: اگرچه استفاده نظامی از فناوری فضایی ممکن است، اما برخلاف تصور عمومی، تنها ۳ تا ۵ درصد صنعت فضایی جهان به حوزه نظامی تعلق دارد و  در مقابل، بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد بازار جهانی در اختیار ماهواره‌های ارتباطی است و باقی نیز به ماهواره‌های سنجشی، ناوبری و تحقیقاتی مربوط می‌شود. ما نیز باید در حوزه دفاعی، به فناوری‌های فضایی مجهز باشیم و توان رصد و پایش تحرکات دشمن را در اختیار داشته باشیم. این حوزه به‌صورت خاص توسط نیرو‌های مسلح پیگیری می‌شود.

 

استقلال فناورانه ایران در حوزه فضایی؛ بدون وابستگی خارجی

یزدانیان گفت: یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های برنامه فضایی ایران، توسعه کامل بومی زیرسیستم‌های ماهواره‌ای است و ماهواره‌های ناهید و پارس، به‌طور کامل در داخل کشور طراحی و ساخته شده‌اند و هیچ وابستگی فناورانه‌ای به خارج ندارند. این استقلال، نه‌تنها یک مزیت فنی، بلکه عامل بازدارنده در مقابل تحریم‌ها و فشار‌های بین‌المللی است. در کنار تلاش برای خودکفایی، ایران نیز روابط مؤثری با کشور‌های پیشرو مانند چین در حوزه فضا برقرار کرده است. این همکاری‌ها در پروژه‌هایی مانند اکتشاف ماه و منظومه‌های فضایی مشترک در حال توسعه است. اقتصاد منظومه‌های فضایی نیازمند سرمایه‌گذاری و بازار فرامنطقه‌ای است؛ به همین دلیل است که اتحادیه اروپا به‌صورت مشترک در حوزه فضا کار می‌کند یا چین و روسیه همکاری راهبردی دارند.

 

وی در ادامه بیان کرد: با گسترش فناوری فضایی در حوزه‌های مختلف، ایران نیز در مسیر تثبیت جایگاه خود در میان کشور‌های صاحب فناوری‌های فضایی گام برداشته است. از توسعه ماهواره‌های بومی مانند «پارس» و «ناهید»، تا تعاملات فناورانه با کشور‌هایی مانند روسیه و چین، کشورمان اکنون در آستانه ورود به فاز بهره‌برداری گسترده از خدمات فضایی قرار دارد. آنچه در ادامه می‌خوانید، مروری است بر سیاست‌ها، دستاورد‌ها و مسیر آینده برنامه فضایی ایران است .

 

ماهواره خیام؛ ساخت روسیه با هدف توسعه دانش بومی

وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، با شفاف‌سازی دربارهٔ ماهواره‌هایی مانند «خیام» و «پارس»، به تشریح سیاست‌های راهبردی ایران در تعاملات بین‌المللی فضایی پرداخت. وی تأکید کرد که ماهوارهٔ «خیام» توسط روسیه ساخته شده و به‌صورت رسمی از این کشور خریداری شده است، اما ماهواره‌هایی نظیر «پارس» و «ناهید» به‌طور کامل در داخل کشور طراحی و تولید شده‌اند.

 

یزدانیان اهداف همکاری با کشور‌های پیشرو در حوزهٔ فضا را استفاده از تجربیات آنها، ارتقای کیفیت زیرسیستم‌ها، بهینه‌سازی هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری مشترک عنوان کرد. به گفتهٔ او، سیاست فضایی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر انتقال دانش است نه انحصار؛ ازاین‌رو، ایران آمادگی دارد دانش ساخت ماهواره را نیز در اختیار کشور‌های منطقه قرار دهد، هرچند تحریم‌ها موانعی جدی در این مسیر ایجاد کرده‌اند.

 

از GPS آمریکایی تا سامانه ناوبری چینی؛ مسیر استقلال ناوبری فضایی

در گذشته، تنها گزینه ناوبری جهانی، سیستم GPS آمریکایی بود. اما امروز کشور‌هایی مانند چین، روسیه، ژاپن و انگلیس نیز منظومه‌های ناوبری اختصاصی خود را توسعه داده‌اند. چینی‌ها منظومه ناوبری اختصاصی خودشان را بالا آوردند. ما هم می‌توانیم از این سامانه‌ها استفاده کنیم، اما راه‌حل نهایی، توسعه منظومه ناوبری ملی است. هدف نهایی ایران، ساخت زیرسیستم‌های بومی با قابلیت اتصال به منظومه‌های داخلی ناوبری است.

 

وی  دربارهٔ برنامهٔ ارسال موجود زنده به فضا گفت: پرتاب میمون در سال‌های گذشته گامی آزمایشی بود، اما تمرکز فعلی کشور بر «پرتاب برای خدمت» است، نه صرفاً اقدامات نمایشی. وی توضیح داد که مأموریت اعزام انسان به فضا در سند ۱۰ سالهٔ صنعت فضایی کشور پیش‌بینی شده و در سال‌های پایانی این برنامه باید عملیاتی شود.

 

یزدانیان در ادامه ، توسعهٔ منظومه‌های ماهواره‌ای  هم در حوزهٔ سنجشی و هم در حوزهٔ ارتباطی را لازمهٔ ورود ایران به باشگاه کشور‌های دارای فناوری پایدار فضایی دانست و تأکید کرد که تمرکز کنونی صنعت فضایی ایران، دستیابی به مدار ژئو و بهره‌برداری پایدار از ظرفیت‌های فضایی کشور است.

 

ماجرای پرتاب موجود زنده به فضا چه شد؟

وی افزود: پرتاب یک میمون به فضا در سال‌های گذشته بازتاب زیادی در رسانه‌ها داشت. اما پس از آن خبری از تکرار این آزمایش‌ها منتشر نشد. این‌گونه پرتاب‌ها بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند، اما تأثیر جریان‌سازی در مسیر توسعه علمی کشور ندارند. ما باید روی اقدامات زیرساختی تمرکز کنیم.

 

 

 

آیا ایران فضانورد به فضا خواهد فرستاد؟

یزدانیان گفت: طبق نقشه راه ۱۰ ساله صنعت فضایی ایران (۱۴۰۱–۱۴۱۱)، اعزام انسان به فضا در سال‌های پایانی این برنامه دیده شده است. اما مسئولان فضایی تأکید دارند که  تا آن زمان، باید حداقل ۱۰ گام اساسی دیگر در صنعت فضایی برداشته شود؛ از جمله دستیابی به مدار ژئو، توسعه منظومه‌ها، زیرسیستم‌های پایدار و توان تولید پرتابگر‌های دقیق  بنابراین، پرتاب انسان به فضا هدف نهایی نیست؛ بلکه نتیجه یک زنجیره اقدامات راهبردی و تدریجی است.

 

 

ورود به عصر منظومه‌های ماهواره‌ای مشترک

وی در ادامه بیان کرد: با گذشت چند دهه از آغاز فعالیت‌های فضایی در ایران، امروز صنعت فضایی کشور به مرحله‌ای رسیده که نه‌تنها در حال توسعه توان داخلی است، بلکه با کشور‌های پیشرو مانند روسیه و چین نیز برای طراحی و ساخت منظومه‌های ماهواره‌ای مشترک وارد تعاملات راهبردی شده است. این مسیر، تلفیقی از خوداتکایی فناورانه و دیپلماسی فضایی هوشمندانه است.

 

 

 

منظومه‌های ماهواره‌ای؛ راهبردی فراتر از مالکیت انحصاری

یزدانیان خاطرنشان کرد: در فضای فعلی فناوری فضایی، کشور‌های صاحب فناوری معمولاً منظومه‌های ماهواره‌ای خود را در انحصار نگه می‌دارند؛ چرا که تأمین مالی این پروژه‌ها سنگین و مدیریت داده‌ها راهبردی است. با این حال، ایران با رویکردی متفاوت وارد مذاکره برای طراحی منظومه‌های مشترک شده است. ما وارد مذاکره برای بهره‌برداری از منظومه‌های موجود مثل استارلینک یا منظومه‌های روسی نشده‌ایم. اما با چین و روسیه برای طراحی و ساخت منظومه‌های مشترک در حال همکاری هستیم.

 

منظومه‌های ماهواره‌ای؛ راهبردی فراتر از مالکیت انحصاری

رئیس پژوهشگاه فضایی ایران گفت: در فضای فعلی فناوری فضایی، کشور‌های صاحب فناوری معمولاً منظومه‌های ماهواره‌ای خود را در انحصار نگه می‌دارند؛ چرا که تأمین مالی این پروژه‌ها سنگین و مدیریت داده‌ها راهبردی است. با این حال، ایران با رویکردی متفاوت وارد مذاکره برای طراحی منظومه‌های مشترک شده است. ما وارد مذاکره برای بهره‌برداری از منظومه‌های موجود مثل استارلینک یا منظومه‌های روسی نشده‌ایم. اما با چین و روسیه برای طراحی و ساخت منظومه‌های مشترک در حال همکاری هستیم.

 

پلتفرم بومی، نقطه قوت مذاکرات فضایی ایران

وی در ادامه بیان کرد: ایران امروز نه‌تنها مصرف‌کننده فناوری نیست، بلکه دارای پلتفرم بومی در طراحی و ساخت ماهواره است. همین موضوع، پایه‌ای برای مشارکت برابر در پروژه‌های بین‌المللی شده است. اگر منظومه‌ای نیاز به ۵۰ ماهواره داشته باشد، ما می‌توانیم بخشی از آن را بسازیم. ۲۰ یا ۲۵ ماهواره را ما تأمین کنیم، ۲۰ تا را شریک خارجی. حتی می‌توانیم زیرسیستم‌های بومی خود را در ماهواره‌های آنها به‌کار بگیریم و بالعکس است.

 

نگاه بلندمدت ایران به کاوشگر‌های فضایی و ماه‌نورد‌ها

 رئیس پژوهشگاه فضایی ایران خاطرنشان کرد: در کنار پروژه‌های کاربردی، ایران افق‌های بلندپروازانه‌تری مانند اعزام کاوشگر به ماه را نیز دنبال می‌کند. در این زمینه، دانشگاه‌های برجسته کشور مانند تهران و صنعتی شریف مطالعات طراحی را آغاز کرده‌اند.در پژوهشگاه فضایی، پروژه کاوشگر ماه در حال پیشرفت است. این مسیر، جدی و مبتنی بر طراحی علمی در حال پیگیری است.

 

فعالیت‌های فضایی ایران متوقف نشده؛ حتی در سال‌های دشوار

در پاسخ به این شایعه که توافق هسته‌ای یا برخی دولت‌ها باعث توقف صنعت فضایی شده‌اند، یزدانیان تصریح کرد: صنعت فضایی کشور، جزو فناوری‌های اولویت‌دار ملی است؛ مانند نانو و هسته‌ای. از دولت آقای خاتمی تا احمدی‌نژاد، روحانی، شهید رئیسی و امروز، این صنعت هیچ‌گاه از اولویت خارج نشده است. ماهواره‌هایی که در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ پرتاب شدند، قرارداد ساختشان در سال‌های ۹۴ تا ۹۷ یا حتی ۸۶ تا ۸۸ بسته شده بود؛ بنابراین پیشرفت امروز، نتیجه‌ی تصمیم‌های چند سال پیش است.

 

پایگاه ملی چابهار؛ کاناورال ایران در آستانه بهره‌برداری

یکی از پروژه‌های مهم زیرساختی ایران، پایگاه ملی پرتاب فضایی چابهار است که اکنون مراحل نهایی خود را طی می‌کند.این پایگاه، یکی از پروژه‌های بزرگ ملی در دولت شهید رئیسی کلید خورد و اکنون در دولت آقای دکتر پزشکیان در آستانه افتتاح قرار دارد. اینجا می‌تواند به‌عنوان مرکز پرتاب منظومه‌های ماهواره‌ای بومی عمل کند.

 

فیلم گفت‌وگوی برنامه پیشران با حضور وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، از قسمت پائین قابل مشاهده است.