ریزگردها و فرونشست زمین بحران دوگانه‌ای که نفس البرز را گرفت

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، ریزگرد‌ها ذرات معلق ریز در هوا که از منابع طبیعی و فعالیت‌های انسانی ناشی می‌شوند، سال‌هاست کیفیت هوای استان البرز را تحت تأثیر قرار داده‌اند. در شهر‌های بزرگ البرز مانند کرج و فردیس، میزان ذرات معلق PM۲.۵ بار‌ها از حد استاندارد فراتر رفته و این موضوع باعث افزایش بیماری‌های تنفسی، آلرژی‌ها و مشکلات قلبی شده است. بر اساس آمار‌های رسمی در سال‌های اخیر تعداد مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی به دلیل مشکلات مرتبط با آلودگی هوا تا ۳۰ درصد افزایش یافته است.

عوامل اصلی ریزگرد‌ها در البرز عبارت‌اند از کاهش شدید منابع آبی، خشکسالی‌های متوالی، برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی و از بین رفتن پوشش گیاهی در اراضی کشاورزی و مراتع. فعالیت‌های صنعتی، معادن اطراف و گسترش شهرسازی بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی نیز به افزایش میزان ذرات معلق در هوا کمک کرده‌اند. مناطقی مانند فردیس به دلیل وجود معادن متعدد، به کانون اصلی ریزگرد‌ها تبدیل شده‌اند.

 

فرونشست زمین تهدید زیرساخت‌ها و امنیت شهری

در کنار ریزگردها، فرونشست زمین یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی استان البرز است. برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی برای تأمین نیاز‌های صنعت، کشاورزی و مصارف شهری باعث افت سطح آب و در نهایت نشست زمین شده است. این روند به خصوص در شهرستان‌های کرج، فردیس و اشتهارد شدت بیشتری دارد. برآورد‌ها نشان می‌دهد نرخ فرونشست در برخی مناطق استان به بیش از ۲۵ سانتی‌متر در سال رسیده است که یکی از بالاترین میزان‌های ثبت شده در کشور است.

پیامد‌های فرونشست زمین فراتر از آسیب‌های زیست‌محیطی است و زیرساخت‌های حیاتی استان مانند جاده‌ها، خطوط انتقال آب و برق، ساختمان‌ها و شبکه فاضلاب را دچار آسیب جدی کرده است. این موضوع نه تنها هزینه‌های سنگین اقتصادی به همراه دارد بلکه زندگی روزمره مردم را با اختلال مواجه می‌کند و تهدیدی برای امنیت و سلامت آنها محسوب می‌شود.

کرج، به عنوان مرکز استان و پرجمعیت‌ترین شهرستان به دلیل تراکم جمعیتی بالا و فعالیت‌های صنعتی گسترده، بیشترین میزان آلودگی هوا و ریزگرد‌ها را تجربه می‌کند، فردیس که منطقه‌ای صنعتی و معدنی است، با بحرانی دوگانه مواجه شده و میزان فرونشست زمین در آن به شدت نگران‌کننده است. اشتهارد نیز به دلیل فعالیت‌های معدنی و خشک شدن تالاب‌ها به یکی از کانون‌های اصلی تولید ریزگرد‌ها تبدیل شده است.

 

البرز در میان استان‌های پرخطر

از طرفی فرونشست زمین به عنوان یک معضل ملی، استان البرز را در میان استان‌های پرخطر کشور قرار داده است. مطالعات نشان می‌دهد سطح فرونشست زمین در ایران به طور میانگین سالانه حدود ۲۰ سانتی‌متر است که در البرز این عدد بالاتر بوده و برخی مناطق با نرخ‌های دو تا سه برابر میانگین ملی مواجه هستند. این روند اگر ادامه یابد، می‌تواند پیامد‌های جبران‌ناپذیری برای پایداری زیرساخت‌ها و امنیت زیستی مردم داشته باشد.

بررسی سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی موجود در استان البرز نشان می‌دهد که اقدامات صورت گرفته در مقابله با ریزگرد‌ها و فرونشست زمین ناکافی و پراکنده بوده است. کمبود منابع مالی، نبود هماهنگی بین دستگاه‌های مرتبط و ضعف در فرهنگ‌سازی از مهم‌ترین موانع اجرای برنامه‌های موثر هستند.

سازمان‌های مسئول فاقد یک سیستم مدیریت یکپارچه برای برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات مقابله‌ای هستند و این باعث شده است که پروژه‌های احیای منابع طبیعی و توسعه زیرساخت‌ها با کندی پیش بروند. همچنین، نبود نظارت جدی بر برداشت‌های غیرمجاز آب و فعالیت‌های آلاینده صنعتی موجب شده است تا روند تخریب منابع طبیعی همچنان ادامه داشته باشد.

آلودگی هوا و فرونشست زمین علاوه بر آسیب‌های محیط زیستی، بار اقتصادی سنگینی بر دوش استان گذاشته‌اند. افزایش هزینه‌های درمانی، کاهش بهره‌وری کشاورزی، خسارت به زیرساخت‌های حیاتی و کاهش کیفیت زندگی شهروندان تنها بخشی از مشکلاتی است که البرز با آن مواجه است. مهاجرت معکوس از برخی مناطق به دلیل کاهش کیفیت زندگی نیز یک زنگ خطر جدی برای توسعه پایدار استان محسوب می‌شود.

از طرفی برخی معتقدند برای مقابله با بحران ریزگرد‌ها و فرونشست زمین در البرز، اجرای یک برنامه جامع و هماهنگ میان دستگاه‌های مختلف ضروری است. استفاده بهینه از منابع آبی، احیای پوشش گیاهی، اعمال نظارت‌های دقیق بر فعالیت‌های صنعتی و معدنی و فرهنگ‌سازی عمومی از اولویت‌های اصلی این برنامه‌ها باید باشد.

همچنین، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین برای پایش و مدیریت منابع طبیعی و آموزش جامعه در زمینه مصرف بهینه منابع، می‌تواند نقش مؤثری در کاهش اثرات این بحران‌ها داشته باشد. همکاری بین‌المللی با کشور‌هایی که با چالش‌های مشابه مواجه هستند نیز می‌تواند تجربه‌های ارزشمندی برای مدیریت بهتر شرایط فراهم کند.

بحران ریزگرد‌ها و فرونشست زمین در استان البرز نیازمند نگاه جدی و فوری مسئولان و حمایت همه‌جانبه مردم است. اگر تدابیر لازم اندیشیده نشود، تهدید‌های زیست‌محیطی امروز به بحران‌های جدی‌تر و غیرقابل بازگشتی تبدیل خواهند شد که جبران آنها سال‌ها زمان و هزینه خواهد برد.

 

فرونشست البرز؛ بمب ساعتی نابودی زیرساخت‌ها و زندگی مردم!

علی سلاجقه عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، درباره وضعیت فرونشست زمین در استان البرز هشدار داد و این پدیده را جفایی بزرگ به منابع طبیعی و محیط زیست کشورخواند.

سلاجقه عنوان کرد: فرونشست زمین، بنیان‌های ساختاری شهرها، روستاها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل را به‌شدت تهدید می‌کند و تبعات آن در حال حاضر به وضوح در استان البرز مشاهده می‌شود.

وی با اشاره به تغییرات اقلیمی و شرایط بحرانی فعلی گفت: امیدواریم که با بارش‌های آرام و مستمر مشکلات کمتر شود، اما متاسفانه به نظر می‌رسد بخش زیادی از این آسیب‌ها برگشت‌ناپذیر شده‌اند.

این کارشناس منابع طبیعی پیشنهاد داد که استان البرز باید هر چه سریع‌تر از ظرفیت پساب‌های صنعتی خود برای کاهش فرونشست استفاده کند و آن‌ها را در قالب پروژه‌های پخش سیلاب به زمین تزریق کند.

وی ادامه داد: استان البرز به دلیل تمرکز بالای صنایع ملی و مصرف بالای آب توسط این واحدها، می‌تواند با مدیریت بهتر منابع آبی، شرایط را تا حدودی کنترل کند، در غیر این صورت، وضعیت بحرانی‌تر خواهد شد.

علی سلاجقه ضمن اشاره به توصیه‌های پیشین خود به مسئولان استان گفت: قبلا هم تاکید کرده‌ایم که استفاده از پساب‌های صنعتی در قالب طرح‌های تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی ضروری است، اما متاسفانه اقدام کافی صورت نگرفته است.

این اظهار نظرها در حالی مطرح می‌شود که فرونشست زمین در البرز یکی از معضلات جدی زیست‌محیطی است و بدون اتخاذ راهکارهای فوری و موثر، تهدیدی جدی برای توسعه پایدار و امنیت زیستی استان محسوب می‌شود.