فرود مسافران خسته در تالاب‌ خشک

همشهری‌آنلاین – مجیدجباری : در آستانه روز جهانی پرندگان مهاجر، شرایط زیستگاه‌های تالابی ایران بیش از پیش نگران‌کننده به نظر می‌رسد. تالاب‌های کشور، که روزگاری پناهگاه امن هزاران پرنده مهاجر بودند، حالا بسیاری‌شان خشکیده‌اند و جایگزینی برای آن‌ها وجود ندارد. این شرایط، نه تنها جان پرندگان را تهدید می‌کند، بلکه زنجیره‌های زیستی وابسته به این زیستگاه‌ها را نیز با خطر جدی روبرو کرده است. یک پرنده شناس و مؤسس انجمن پرنده‌شناسی و پرنده‌نگری طرلان با بیان اینکه پرندگان مهاجر ایران به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند، گفت: «مهاجران زمستانه، مهاجران تابستانه و مهاجران عبوری. مهاجران زمستانه، مانند اردک‌ها و پرندگان آبزی، از مناطق سرد شمالی به جنوب می‌آیند تا در آب و تالاب‌های ایران زمستان‌گذرانی کنند. مهاجران تابستانه، همچون پرستوها و زنبورخورها، در بهار و تابستان به ایران می‌آیند و در این سرزمین زادآوری می‌کنند. دسته سوم، مهاجران عبوری هستند که صرفا از مسیر ایران عبور می‌کنند تا به مقصد نهایی خود در عرض‌های جنوبی برسند و زیستگاه‌های بین‌راهی برای آن‌ها حیاتی است.» علیرضا هاشمی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین به اهمیت زیستگاه‌های تالابی اشاره کرد و توضیح داد: «پرندگان مهاجر توانایی پرواز طولانی دارند، اما پس از طی مسافتی مشخص نیاز به استراحت و تغذیه دارند. اگر تالاب‌ها خشک باشند یا شرایط زیستی نامناسب باشد، پرنده‌ها مجبور می‌شوند در مکان‌های نامناسب فرود آیند که این باعث می شود تضعیف و یا حتی تلف شوند.» این پرنده شناس به شرایط تالاب‌های ایران اشاره کرد و گفت: «با بررسی وضعیت فعلی، مشخص می‌شود که بسیاری از تالاب‌های کشور در معرض نابودی هستند. دریاچه ارومیه و تالاب‌های اقماری‌اش خشک شده‌اند، تالاب‌های شادگان و گاوخونی نیز شرایط بحرانی دارند و بسیاری از تالاب‌های مهم ملی و بین‌المللی ایران از بین رفته‌اند. کاهش زیستگاه، باعث تراکم جمعیت پرندگان مهاجر در چند تالاب باقی‌مانده می‌شود و ظرفیت اکولوژیک این زیستگاه‌ها را تهدید می‌کند. وقتی تعداد پرندگان از ظرفیت تحمل زیستگاه بیشتر شود، مشکلات متعددی مانند کاهش منابع غذایی، افزایش بیماری‌ها و افت نرخ زادآوری رخ می‌دهد. این وضعیت نه تنها بر پرندگان آبزی و کنار آبزی تاثیر می‌گذارد، بلکه زنجیره غذایی بالادست را نیز تهدید می‌کند. پرندگان شکاری وابسته به تالاب‌ها که از پرندگان دیگر تغذیه می‌کنند، نیز با کاهش طعمه مواجه می‌شوند و در نتیجه جمعیت آن‌ها نیز تحت فشار قرار می‌گیرد.» هاشمی به نمونه‌های ملموس این بحران اشاره کرد و توضیح داد: «پرندگان مهاجر وقتی به مقصد می‌رسند، اغلب ضعیف و آسیب‌پذیر هستند و نرخ زادآوری آن‌ها کاهش می‌یابد. بسیاری از جوجه‌ها در تالاب‌های خشک‌شده از بین می‌روند و پرندگان ضعیف‌تر، امکان ابتلا به بیماری‌ها و مرگ زودرس دارند. حتی در شهرها هم شاهد پرندگانی هستیم که به دلیل خستگی و نبود زیستگاه مناسب، در استخرها یا پارک‌ها فرود می‌آیند.» یکی دیگر از نگرانی‌های این پژوهشگر پرندگان، شکار غیرمجاز و تخریب تالاب‌های باقی‌مانده است. به گفته او، تالاب فریدون‌کنار که به عنوان «سیاه‌چاله پرندگان مهاجر» شناخته شده، همچنان با شکار غیرمجاز مواجه است. این تالاب بخشی از کریدور مهاجرتی است و نابودی آن، تاثیر منفی بر کل مسیر مهاجرت پرندگان دارد. او با تشبیه وضعیت تالاب‌ها به کف یک حوض که آخرین قطرات آب در آن باقی مانده، هشدار داد که اگر تدبیری اندیشیده نشود، این زیستگاه‌ها به کلی از بین خواهند رفت. هاشمی با تاکید بر اهمیت تنوع زیستی و نقش کلیدی پرندگان به عنوان شاخص‌های زیستی گفت: «پرندگان مهاجر یک لحظه آسیب می‌بینند، اثرات آن کوتاه‌مدت است، اما پیامدهای میان‌مدت و بلندمدت آن بر زادآوری، نرخ بقا و سلامت جمعیت، بسیار جدی و طولانی‌مدت است.» او همچنین پیش‌بینی کرد که با توجه به روند خشک شدن تالاب‌ها، وضعیت پرندگان مهاجر در سال جاری چندان خوشایند نخواهد بود و تاکید کرد که بدون اقدامات فوری حفاظتی، این بحران ادامه خواهد یافت. به گزارش همشهری‌آنلاین ، روز جهانی پرندگان مهاجر، فرصتی است برای یادآوری این نکته که حفاظت از تالاب‌ها و زیستگاه‌های طبیعی، نه تنها برای پرندگان، بلکه برای کل اکوسیستم و آینده محیط زیست ایران حیاتی است. هر تالاب باقی‌مانده یک ایستگاه حیاتی در مسیر طولانی هزاران کیلومتر پرواز پرندگان است و از دست دادن آن‌ها، زنجیره‌های زیستی ارزشمند کشور را تهدید می‌کند.