پدیده جدیدی به نام واسطه‌های فرزندخواندگی | بهزیستی این هشدار را جدی بگیرد

همشهری آنلاین - لیلا شریف: شغل‌شان « واسطه گری فرزند پذیری» است و هر جا سرک بکشی هستند، از صفحات اینستاگرامی با دنبال کننده چند صد هزاری تا مطب پزشکان متخصص زنان و نازایی. می‌گویند مسیر رسیدن به فرزند خوانده را هموار می‌کنند و ده‌ها کلیپ و ویدئو از آنها موجود است که کودک بی‌سرپرست را به یک خانواده خواهان فرزند رسانده‌اند. بهزیستی اما آنها را انکار می‌کند و می‌گوید ما چنین واسطه‌هایی نداریم و فعالیت‌شان غیرقانونی است. از شبکه‌های اجتماعی گرفته تا مطب پزشک زنان، هر کدام به بستری برای ارتباط با خانواده‌هایی تبدیل شده است که از داشتن فرزند محروم هستند یا برای کمک به کودکان بی‌سرپرست پیشقدم شده‌اند. در نگاه اول این همراهی و کمک برای پیوند خانواده‌های جویای فرزند و کودکان ساکن در شیرخوارگاه‌ها؛ همان نقطه روشنی است که می‌تواند سرمنشاء اتفاقات مبارکی باشد اما نیم نگاهی به آمار فسخ فرزندخواندگی ، این نوع واسطه‌گری را نگران‌کننده نشان می‌دهد. در میان تمام آمارهای خشنودکننده بهزیستی در مورد خالی شدن شیرخوارگاه‌ها و مراکز نگهداری کودکان، خبرهایی مانند فسخ فرزندخواندگی ۶۷ کودک در سال ۱۴۰۲ همان نقطه نگران کننده‌ای است که نیاز به شفاف شدن فعالیت واسطه‌های فرزندپذیری را پررنگ می‌کند. ۳۰۰ دایرکت برای رسیدن به فرزند خوانده در میان افرادی خیری که برای پیشرفت پرونده‌های فرزندپذیری، مشاوره می‌دهند و به عبارت دیگر تمام فوت و فن فرزندخواندگی را به خانواده‌ها آموزش می‌دهند، برخی در اینستاگرام شهرت بیشتری دارند. یکی از این افراد که در صفحه اینستاگرامش، خود را نویسنده و رمان‌نویس معرفی کرده به پناه خانواده‌ها برای پذیرش فرزند تبدیل شده است و شلوغی تعداد مراجعان او را می‌توان از بازخوردهایی که استوری می‌شوند، فهمید. به گفته این واسطه که خود را سفیر بهزیستی و شیرخوارگاه آمنه معرفی می‌کند، هر روز نزدیک به ۳۰۰ دایرکت از سوی خانواده‌های خواهان فرزند پاسخ داده می‌شود. بررسی صفحه این واسطه نشان می‌دهد که او علاوه بر راهنمایی، تبدیل به یک همراه با خانواده‌ها تبدیل شده است؛ تا این قسمت چنین پشتیبانی به فال نیک گرفته می‌شود، ماجرا زمانی پیچیده می‌شود که بهزیستی مهر تأیید بر حضور این واسطه‌ها نمی‌زند، این صفحه و صفحات مشابه که بدون کوچک‌ترین توجهی به حفظ حریم خصوصی این کودکان، دست به انتشار تصاویر و ویدئوهایی از لحظه دیدار فرزندخوانده و خانواده می‌زند. البته که این موضوع در آینده می‌تواند شرایط را برای زندگی کودکان در دنیای واقعی با مشکل روبرو کند. این راز بین خودمان باشد داستان فعالیت واسطه‌گران گرفتن فرزندخواندگی به اینستاگرام محدود نمی‌شود، کافی است که به مطب دکتر زنان و زایمان با تخصص خاص درمان نازایی مراجعه کنید، پزشکانی را می‌بینید که به زنان ناامید و درمانده از درمان‌های سخت درمان نازایی، پیشنهاد گرفتن فرزند از بهزیستی به عنوان خانواده میزبان را می‌دهند. مریم که در یکی از مطب‌ها تهران با این موضوع مواجه شده بود، می‌گوید:« دکتر جلوی چشم من به زنی که برای بار دوم باردار نمی‌شد، پیشنهاد گرفتن فرزندخواندگی را داد و شماره‌ واسطه‌گری در نیاوران را داد که می‌تواند فرایند گرفتن فرزندخوانده را برای او سریع‌تر کند.» مریم ادامه آنچه که در مطب دکتر زنان را شاهد بی‌واسطه بوده، این طور روایت کرده: « نکته غم‌انگیز ماجرا این است که دکتر به زن می‌گفت که این شماره را بگیر و برو جلو، نهایتا اگر رفتی و آوردی و یک ماه یا دو ماه و حتی یک سال گذشت و دیدی شوهرت نمی‌خواهد، خودت از پس مسئولیتش بر نمی‌آیی یا هر چی، می‌توانی به بهزیستی برگردانی. نیازی هم به تعهد مالی یا به نام زدن ملک نیست.» رد و بدل شدن چنین کلماتی نشان از این واقعیت دارد که انتقادها به طرح‌های بهزیستی همچون طرح خانواه میزبان چندان دور از انصاف نبوده است، برخی از چنین طرحی به عنوان راه حل موقت برای آرامش خانواده‌های ناتوان در فرزندآوری استفاده می‌کنند. انکار پشت انکار واسطه‌های فعال در قامت اینفلوئنسرهای اینستاگرامی و مشاوران پزشکی هر چند به شکل مستقیم نقشی در روند اداری فرزندخواندگی ندارند اما یکی با انتشار تصاویر کودکان و دیگر با پیشنهاد سرپرستی کودک برای حل کردن موقت مسائل خانواده، در مسیر لطمه زدن به این کودکان بدون پشتوانه حرکت می‌کنند. هر چند این موضوع، حداقل فضای مجازی به شکلی عیان قابل رویت است، اما پیگیری‌های خبرنگار همشهری از مسئولان بهزیستی تنها به شنیدن جملاتی مشابه«ما این افراد را تأیید نمی‌کنیم.»، «اصلا چنین چیزی وجود ندارد.» ختم شد و با وجود ارسال لینک صفحه برای بررسی دلیل انتشار تصاویر فرزندخوانده‌ها، نتیجه‌ای به دست نیامد. چرا باید نگران باشیم؟ در شرایطی که مرجع ملی حقوق کودک برای حفظ محرمانگی شناسنامه کودکان فرزندخوانده مشغول پیگیری است تا مبادا تحت سرپرستی بودن این کودکان فاش شود، انتشار اطلاعات هویتی و تصویر این کودکان در فضای مجازی جای سئوال دارد. در کنار این نکته باید قبول کرد که داستان بازگرداندن فرزندخوانده‌ها معمولا در میان آمارهای فرزندخواندگیگم می‌شود اما همین سهل انگاری در روند فرزندخواندگی و فعال شدن واسطه‌ها برای تسهیل شدن مسیر، هشداری هستند تا با دقت بیشتری برای سرنوشت و حریم خصوصی این کودکان تصمیم گرفت. برای درک بهتر شرایط شاید بهتر باشد که بر خرده‌روایت‌هایی که تحت عنوان روایت کارشناس بهزیستی و شاهد عینی در شبکه‌ اجتماعی ایکس(توییتر) ترند شده بود، تکیه کنیم. هرچند نباید از این نکته غافل ماند که چنین رفتارهایی جای چندانی در میان خانواده‌های ایرانی ندارد، اما نمی‌توان از واقعیت چشم‌پوشی کرد، به عنوان مثال در روایت یک مشاور بهزیستی که در توییتر منتشر شد، آمده‌بود: «زن و مردی بعد از چند هفته کودک را به دفتر شعبه خانواده بهزیستی آورده‌اند و می‌گویند ما این بچه را نمی‌خواهیم، خیلی شیطان است.»