همشهری آنلاینتغییر سیمای شهر با گام های کوچک اما هدفمند
همشهری- زهرا شمس احسان، رئیس کمیته اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران : هر سال در نیمه مهرماه، روز عصای سفید فرصتی است برای بازاندیشی در یکی از بنیادی‌ترین اصول توسعه شهری؛ اینکه شهر باید برای همه قابل زیستن باشد. این روز، فراتر از یک اشاره نمادین به جامعه‌ی نابینایان و کم‌بینایان، نشانه‌ای از بلوغ فرهنگی و مدیریتی است: بلوغی که می‌پذیرد دسترس‌پذیری نه یک امتیاز ویژه یا حسن نیت اداری، بلکه پایه عدالت فضایی و حق شهروندی است. روز عصای سفید، یادآور این واقعیت است که حق تحرک مستقل یک اصل انکارناپذیر انسانی است. در ایران، این روز به تقویم ملی افزوده شد، اما پرسش اساسی همچنان باقی است: چقدر از گفتمان به عمل رسیده‌ایم؟
تهران شهری است با بیش از ۹ میلیون جمعیت رسمی و نزدیک به ۱۳ میلیون جمعیت شناور روزانه؛ شهری با میلیون‌ها حرکت انسانی در هر لحظه. از عبور در پیاده‌روها تا تعامل در ایستگاه‌های مترو، از دسترسی به خدمات شهری تا حضور در فضاهای فرهنگی و اجتماعی. اما برای بخشی قابل توجه از شهروندان، این حرکت‌ها هنوز با موانع ساختاری، فیزیکی و فرهنگی همراه‌اند. نابینایان در تهران، نه «نیازمند کمک خیرخواهانه»، بلکه «مطالبه‌گر حق حضور برابر» هستند؛ حقی که بخشی از اجرای آن در حوزه وظیفه مستقیم و قانونی مدیریت شهری قرار دارد.
شورای اسلامی شهر و شهرداری، به مثابه ساختار تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری شهری، باید فراگیرسازی را به عنوان شاخص کیفیت مدیریت خود بپذیرند، همان‌گونه که پاکیزگی، ایمنی یا روان‌سازی ترافیک را ارزیابی می‌کنند. گام‌های کوچک اما هدفمند می‌توانند سیمای شهر را دگرگون کنند. نصب مسیرهای کف‌لمسی استاندارد بر اساس استانداردهای ملی ایران در پیاده‌روها، پارک‌ها و مراکز اداری، سامانه‌های هشدار صوتی هوشمند در تقاطع‌ها، اعلان‌های شنیداری دقیق در مترو و اتوبوس، و طراحی تابلوهای بریل در ساختمان‌های خدمات عمومی، مصادیق مسئولیتی هستند که می‌توان و باید در چارچوب مأموریت قانونی شهرداری پیش برد.
اما شهر فراگیر صرفاً مجموعه‌ای از تجهیزات نیست؛ یک فرهنگ شهری و رفتار جمعی است. بهترین مسیر کف‌لمسی زمانی بی‌معنا می‌شود که موتورسیکلتی روی آن پارک شود. مدیریت شهری باید برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی خود را طوری تنظیم کند که احترام به عبور و استقلال افراد نابینا، بخشی از فرهنگ عمومی شود. آموزش رانندگان تاکسی، اتوبوس و مترو، کمپین‌های رسانه‌ای و برگزاری کارگاه‌های دوره‌ای برای کارکنان شهرداری، می‌تواند فراگیرسازی را از سیاست به کنش روزمره تبدیل کند. در واقع، اگر هر راننده بداند توقف چند ثانیه‌ای در ابتدای خط عابر پیاده می‌تواند امنیت زندگی انسانی را تضمین کند، و اگر هر کارمند بداند جای‌گذاری میز خدمات در مسیر رفت‌وآمد نابینایان چگونه مانع‌ساز است، تغییر واقعی رخ خواهد داد.
تهران می‌تواند از فناوری‌های نوین نیز بهره ببرد: توسعه اپلیکیشن‌های مسیریابی ویژه که مسیرهای مناسب‌سازی‌شده را شناسایی می‌کنند، استفاده از هوش مصنوعی و سیستم‌های تشخیص تصویر که محیط را برای کاربر توصیف می‌کنند، و نصب کیوسک‌های خودکار گویا در ایستگاه‌های مترو و مراکز اداری، همگی ابزارهایی هستند که می‌توانند کیفیت زندگی را ارتقا دهند.
شهر فراگیر همان شهری است که هیچ‌کس در آن نامرئی یا حاشیه‌ای نمی‌ماند. روز عصای سفید به ما یادآور می‌شود که شفافیت، روشنایی و راه‌یابی، تنها مفاهیم مهندسی نیستند؛ اصول اخلاقی و حقوقی مدیریت شهری‌اند. عدالت فضایی به معنای توزیع برابر امکانات و فرصت‌ها در شهر است. در این چارچوب، فراگیرسازی نه یک لطف اداری، بلکه بخشی از عدالت توزیعی و رویه‌ای است. تهرانِ برای تمام شهروندان، نه رؤیایی اجتماعی، بلکه هدفی اجرایی و قابل سنجش است که می‌تواند از دل تصمیم‌های دقیق شورا و شهرداری آغاز شود ــ از اصلاح طراحی یک معبر تا تنظیم معیارهای جدید در طرح‌های عمرانی آینده.
در پایان باید گفت، مسئولیت ما در روز عصای سفید، صرفاً در بیان پیام همدلی یا انتشار تصاویر حمایتی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در پایبندی عملیاتی به این باور است که حق‌دیدن، حق‌حرکت و حق‌انتخاب، برای هر انسان در این شهر یکسان است. فراگیرسازی شهر، راهی است به سوی بازگرداندن کرامت به زندگی شهری؛ کرامتی که با شنیدن صدای عصا روی سنگفرش تهران، با دیدن شهروندی نابینا که بدون نیاز به کمک دائمی مسیر خود را می‌یابد، معنا می‌یابد. این کرامت، حقی است که باید به رسمیت شناخته شود. و رسمیت‌شناختن، جز از طریق برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی، اجرا و پایش مستمر، میسر نیست. تهران برای تمام شهروندان، امکان‌پذیر است. سؤال این است: آیا ما آمادگی تبدیل این امکان به واقعیت را داریم؟
