مصرف آنتی‌بیوتیک را ناگهان قطع نکنید | عوارض مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک که از آنها بی‌خبرید
همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: ایرانی‌ها ۳.۵ برابر بیشتر از میانگین جهانی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند و بسیاری از آنها نمی‌دانند یا جدی نمی‌گیرند که زیاده‌روی در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها عوارض بسیار خطرناکی دارد و حتی می‌تواند منجر به مرگ فرد شود. مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد ایران از جمله کشورهای با بالاترین میزان مصرف آنتی‌بیوتیک در جهان است. بر اساس داده‌های سازمان جهانی بهداشت، مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران حدود ۶۸ دوز روزانه به ازای هر ۱۰۰۰ نفر برآورد شده است؛ رقمی که ایران را در کنار کشورهایی مانند مصر، آفریقای جنوبی و بنگلادش قرار می‌دهد. در مقابل، کشورهای اروپای شمالی مانند نروژ، فنلاند و دانمارک تنها ۱۲ تا ۱۵ دوز روزانه مصرف دارند.
مقاومت دارویی یا مقاومت میکروبی، خونریزی دستگاه گوارش، ابتلا به فشارخون بالا، نارسایی کلیه‌ها و ابتلا به سرطان تنها بخشی از عوارض هولناک مصرف خودسرانه و بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. بیماری‌هایی که اگر آگاهی اندکی درباره آنها داشته باشیم، هرگز خودسرانه سراغ آنتی‌بیوتیک‌ها نخواهیم رفت.
مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها تنها به مردم معمولی محدود نمی‌شود؛ گزارش‌های رسمی حاکی است که ۴۰ درصد نسخه‌های پزشکی در کشور شامل آنتی‌بیوتیک هستند. درحالی‌که طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت، حداکثر ۳۰ درصد نسخه‌ها باید حاوی تجویز آنتی‌بیوتیک باشند. این سازمان اعلام کرده که تقریبا ۳۰ درصد از کل نسخه‌های آنتی‌بیوتیکی که سالانه در جهان تجویز می‌شوند، هیچ ضرورتی ندارند.
درباره آسیب‌های ناشی از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک، دکتر ایرج خسرونیا، متخصص داخلی و فوق تخصص بیماری‌های گوارش در گفتگو با همشهری‌آنلاین توضیح می‌دهد: «آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند باعث مقاومت دارویی، خونریزی دستگاه گوارش، نارسایی کلیه‌ها، آسیب کبدی و فشارخون بالا در فرد شوند. همچنین اگر مدت مصرف آنتی‌بیوتیک طولانی شود، باکتری‌های مفید بدن از بین می‌روند و همین منجر به بروز التهاب در روده بزرگ می‌شود.»
به گفته این پزشک، «مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها حتی می‌تواند باعث تداخل دارویی شود. موضوعی که می‌تواند مسمومیت دارویی را به دنبال داشته باشد.» آمارها نشان می‌دهند که تداخلات دارویی، عامل ۴۰ درصد مسمومیت‌ها در کشور است. مسمومیت‌های دارویی، سومین علت مرگ و میر ناشی از خطای پزشکی و ۱۰ علت اصلی مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه طی ۱۰ سال اخیر عنوان شده است. دکتر خسرونیا می‌گوید: «مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور به معضلی تبدیل شده و مصرف آن خیلی بیش از سایر کشورهای دنیا است.»
خیلی از مردم نمی‌دانند آنتی‌بیوتیک به چه داروهایی گفته می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که برای کشتن یا مهار رشد باکتری‌ها به کار می‌روند و فقط بر عفونت‌های باکتریایی مؤثرند، نه ویروسی. این داروها شامل گروه‌هایی مانند پنی‌سیلین‌ها (مثل آموکسی‌سیلین و آموکسی‌کلاو) ، سفالوسپورین‌ها (مثل سفکسیم)، ماکرولیدها (مثل آزیترومایسین)، تتراسایکلین‌ها، فلوروکینولون‌ها (مثل سیپروفلوکساسین) و آمینوگلیکوزیدها (مثل جنتامایسین) هستند.
هر سال با شیوع بیماری‌های ویروسی متاسفانه آمار مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها نیز در کشور افزایش می‌یابد. موضوعی که خیلی از متخصصان همواره درباره آن هشدار می‌دهند و حتی به همکاران خود گوشزد می‌کنند که در نسخه‌های تجویزی برای بیماران سختگیری کنند و برای هر بیماری آنتی‌بیوتیک تجویز نکنند.
دکتر محمدحسن بمانیان، متخصص آلرژی و آسم و دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها و بدتر از آن، استفاده همزمان داروهایی از گروه‌های مختلف مثل آنتی‌بیوتیک، کورتیکواستروئید، و داروهای ضد التهابی غیراستروییدی نه تنها هیچ نقشی در درمان بیماری‌های ویروسی ندارد، بلکه احتمال عوارض دارویی و واکنش‌های آلرژیک به خصوص شوک حساسیتی را افزایش می‌دهد و می‌تواند بیمار را دچار خطرات شدید ناشی از مصرف همزمان داروهای تزریقی کند و حتی موجب مرگ او شود. در حالی که برای اغلب بیماری‌های ویروسی، نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک نیست.»
این متخصص ایمونولوژی به موضوع نگران‌کننده‌تری اشاره می‌کند: «۹۰ درصد سرماخوردگی‌ها ویروسی هستند و نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارند، ولی حدود ۹۰ درصد مردم برای درمان آنها آنتی‌بیوتیک می‌خورند. در حالی که نمی‌دانند مصرف نابه‌جای آنتی‌بیوتیک باعث می‌شود پاسخ سیستم ایمنی بدن از مسیر نرمال خود منحرف شود و همین می‌تواند ما را به انواع سرطان مبتلا کند.»
دکتر بمانیان، «یکی از عوامل شایع افزایش عفونت‌های تنفسی و سایر بیماری‌ها در ایران را مصرف یا تزریق خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها - شامل آموکسی‌سیلین، آموکسی‌کلاو، سفکسیم، سفتریاکسون (Ceftriaxone) و ...» می‌داند و می‌گوید: «سیستم ایمنی بدن ما باید یاد بگیرد که خودش با عوامل بیماری‌زا مبارزه و مقابله کند. وقتی شما برای درمان هر بیماری‌ای آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید، درواقع دارید مانع کارآیی درستِ سیستم ایمنی می‌شوید و این آغاز ابتلا به انواع بیماری‌ها است.»
به گفته پزشکان حتی قطع ناگهانی آنتی‌بیوتیک هم خطرناک است و می‌تواند مقاومت آنتی‌بیوتیکی ایجاد کند و یا میزان این خطر را افزایش دهد. موضوع از این قرار است که آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی تجویز و مصرف می‌شوند و کامل نشدن دوره درمان با آنتی‌بیوتیک ممکن است باعث زنده ماندن بعضی باکتری‌ها و بدتر شدن عفونت در بدن شود.
آنتی‌بیوتیک‌ها برای بیماری‌های مختلفی از جمله عفونت‌های تنفسی، ادراری، پوستی و گوارشی تجویز می‌شوند. اما مصرف بی‌رویه آنها باعث می‌شود درمان، روی همین بیماری‌ها دیگر جواب ندهد و حتی بیمار را به کام مرگ بکشاند. پزشکان به این پدیده "مقاومت دارویی" یا "مقاومت میکروبی" می‌گویند. سالانه بیش از ۵ میلیون نفر در دنیا تنها به دلیل مقاومت میکروبی می‌میرند که علت آن، مصرف بی‌رویه و غیرضروریِ آنتی‌بیوتیک است. آماری که به گفته سازمان جهانی بهداشت، تا ۵ سال دیگر ۲ برابر خواهد شد. در ایران هم سالانه تعداد قابل توجهی از مرگ‌ها به همین یک دلیل ثبت می‌شود.
مقاومت میکروبی تا جایی خطرناک و کشنده است که دکتر آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و رئیس انجمن متخصصین عفونی کشور چندی قبل در این زمینه به همشهری‌آنلاین گفت: « مقاومت میکروبی می‌تواند در آینده تبدیل به تهدید بزرگ جهانی شود. این تهدید خیلی بی‌سروصدا دارد اتفاق می‌افتد و دلیلش هم مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان‌ها، دام و ... است و اگر جلوی این روند گرفته نشود، افراد زیادی در آینده به دلیل عفونت‌های غیرقابل درمان، جان خود را از دست خواهند داد.»
آنتی‌بیوتیک‌ها از ابتدا با هدف حافظت از سلامت انسان‌ها و حیوانات کشف و تولید انبوه شدند اما همان دارو حالا به دلیل مصارف نابه‌جا، بلای جان انسان‌ها شده است. به گفته دکتر رمضانی، «مصرف بی‌رویه و غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها دارد باعث می‌شود که باکتری‌ها در دنیا مدام به سمت افزایش مقاومت بروند. نتیجه‌اش هم این می‌شود که انسان با باکتری‌هایی بیمار می‌شود که ما برای آنها دارویی نداریم. یعنی عفونتی که قبلا به راحتی می‌توانستیم درمان کنیم، حالا غیر قابل درمان می‌شود. به این شکل که عفونت جدی می‌شود و می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود و ما نمی‌توانیم کاری برایش کنیم. چون آنتی‌بیوتیک‌ها که ابزارِ دست ما بودند، به خاطر مصرف بی‌رویه اثربخشی خود را از دست می‌دهند. متاسفانه آنتی‌بیوتیک‌های جدیدی هم ساخته نمی‌شوند که بتوانیم با کمک آنها با باکتری‌ها مقابله کنیم.»
پزشکان می‌گویند استفاده درست، به‌جا و آگاهانه از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث می‌شود میکروب‌ها در برابر این داروها همچنان حساس و قابل درمان بمانند. منظور از مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک این است که دارو در زمان و دوز تجویزشده مصرف شود، از مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت پرهیز شود و دارو قبل از اتمام دوره درمان، ناگهان قطع نشود.
همشهری آنلاین