خبرگزاری دانشجوقطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل چیست؟ /نظر عراقچی در مورد پایان عمر قطعنامه ۲۲۳۱
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو ؛قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ (۲۹ تیر ۱۳۹۴) به تصویب رسید و به عنوان پشتوانه قانونی و بین‌المللی برای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) عمل کرد. این قطعنامه، علاوه بر رسمیت دادن به توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ (آلمان و پنج کشور دائمی شورای امنیت سازمان ملل)، موجب لغو تحریم‌های پیشین علیه ایران و تعیین محدودیت‌های موقتی برای فعالیت‌های تسلیحاتی و موشکی کشور شد. با این حال، قطعنامه ۲۲۳۱ به دلیل پیچیدگی‌های موجود در اجرای آن، و به ویژه اختلافات درباره مکانیزم ماشه، همچنان موضوع مناقشه در سطح بین‌المللی است. این گزارش، با بررسی مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ و تحلیل اهمیت و چالش‌های آن، به تبیین تاثیرات این قطعنامه بر روابط ایران با کشورهای غربی و دیگر اعضای جامعه جهانی پرداخته است.
تاریخچه و تصویب قطعنامه ۲۲۳۱
قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، در پی توافقات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ در جولای ۲۰۱۵، به تصویب رسید. این توافق که به نام برجام شناخته می‌شود، به منظور حل‌وفصل مناقشه هسته‌ای ایران و رفع نگرانی‌ها در خصوص توسعه سلاح‌های هسته‌ای توسط این کشور طراحی شد. قطعنامه ۲۲۳۱، با توجه به مفاد برجام، شرایط جدیدی را برای ایران و اعضای گروه ۱+۵ تعیین کرد. در این میان، تصویب این قطعنامه به معنای رسمی شدن تعهدات هسته‌ای ایران و نیز تعهدات سایر کشورهای گروه ۱+۵ برای رفع تحریم‌های اقتصادی و تسلیحاتی علیه ایران بود.
مفاد اصلی قطعنامه ۲۲۳۱
مفاد اصلی قطعنامه ۲۲۳۱ شامل بخش‌های مختلفی است که مهم‌ترین آنها به شرح زیر هستند:
تایید برجام
یکی از مهم‌ترین بخش‌های قطعنامه ۲۲۳۱، تایید توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ است. این قطعنامه، بر اساس پیوست‌های مختلف، توافق ایران با قدرت‌های جهانی را به رسمیت می‌شناسد و چارچوب قانونی برای اجرای آن ایجاد می‌کند. همچنین این قطعنامه بر تعهدات ایران به پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) تاکید می‌کند و حقوق کشورها برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را یادآوری می‌کند.
لغو تحریم‌های قبلی
قطعنامه ۲۲۳۱، تمامی تحریم‌هایی که پیش از این بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران وضع شده بود، لغو می‌کند. این تحریم‌ها شامل تحریم‌های اقتصادی، مالی، تجاری و تسلیحاتی بودند که به منظور فشار به ایران برای متوقف ساختن برنامه هسته‌ای آن اعمال شده بودند. با اجرای برجام، این تحریم‌ها برداشته شده و فرصت‌هایی برای تعامل اقتصادی و تجاری با ایران فراهم شد.
محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی
در حالی که تحریم‌های اقتصادی و تجاری لغو شدند، قطعنامه ۲۲۳۱ محدودیت‌هایی را برای فعالیت‌های تسلیحاتی و موشکی ایران برقرار کرد. این محدودیت‌ها به ویژه شامل ممنوعیت خرید و فروش سلاح‌های متعارف برای مدت پنج سال و محدودیت‌های مرتبط با برنامه موشکی ایران برای مدت هشت سال (تا اکتبر ۲۰۲۳) می‌شود. این بخش از قطعنامه به‌طور خاص برای کاهش نگرانی‌ها در خصوص توسعه سلاح‌های متعارف و موشکی ایران طراحی شده است.
مکانیزم ماشه
یکی از بخش‌های حیاتی و بحث‌برانگیز قطعنامه ۲۲۳۱، سازوکار "مکانیزم ماشه" است که به معنای بازگشت خودکار تحریم‌ها در صورت نقض تعهدات توسط یکی از طرف‌های توافق است. اگر یکی از طرف‌ها، به‌ویژه ایران، از تعهدات خود در برجام تخلف کند، مکانیزم ماشه به‌طور خودکار فعال می‌شود و تمامی تحریم‌هایی که طبق برجام لغو شده بودند، دوباره بازمی‌گردند. این مکانیزم به کشورهای غربی این امکان را می‌دهد که در صورت مشاهده نقض تعهدات توسط ایران، از بازگشت تحریم‌ها استفاده کنند.
همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای
قطعنامه ۲۲۳۱ کشورهای عضو سازمان ملل را به همکاری با ایران در زمینه فناوری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای تشویق می‌کند. این بخش از قطعنامه بر توسعه همکاری‌های بین‌المللی در زمینه استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و تبادل فناوری‌های هسته‌ای تأکید دارد. این همکاری‌ها می‌تواند به ایران در زمینه تولید انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز و توسعه فناوری‌های مرتبط کمک کند.
اهمیت قطعنامه ۲۲۳۱ برای ایران و جامعه جهانی
قطعنامه ۲۲۳۱ به‌طور کلی به‌عنوان یک ابزار مهم در روابط بین‌الملل و به‌ویژه در سیاست خارجی ایران به شمار می‌رود. این قطعنامه نه‌تنها بر اساس برجام روابط ایران با کشورهای غربی را تنظیم می‌کند، بلکه به عنوان سندی برای ایجاد روابط جدید و تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بین ایران و دیگر کشورهای عضو شورای امنیت و اتحادیه اروپا عمل می‌کند.
با این حال، از زمان تصویب این قطعنامه، چالش‌هایی برای اجرای آن به وجود آمده است. یکی از این چالش‌ها، اختلافات موجود در خصوص نحوه اعمال محدودیت‌های موشکی و تسلیحاتی و تفسیر مکانیزم ماشه است. در حالی که کشورهای غربی به دنبال بازگشت سریع تحریم‌ها در صورت نقض توافق از سوی ایران هستند، ایران همواره تاکید کرده است که هیچ‌گاه به دنبال تولید سلاح هسته‌ای نبوده و تنها به استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای پرداخته است.
فعال شدن مکانیسم ماشه
یکی از جنجالی‌ترین و مناقشه‌برانگیزترین بخش‌های قطعنامه ۲۲۳۱، «مکانیزم ماشه» (Snapback Mechanism) است که به کشورهای عضو توافق برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، روند بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل را آغاز کنند. این سازوکار به‌عنوان ابزاری برای تضمین اجرای تعهدات ایران در برجام طراحی شده بود.
در سال‌های اخیر، سه کشور اروپایی عضو برجام—فرانسه، آلمان و بریتانیا—در واکنش به کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، تهدید به فعال‌سازی مکانیزم ماشه کردند. این اقدام با واکنش شدید ایران و برخی دیگر از اعضای شورای امنیت، از جمله روسیه و چین، مواجه شد. از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران و بسیاری از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، این اقدام فاقد وجاهت قانونی بوده است، چرا که این کشورها پس از خروج آمریکا از برجام، مشروعیت لازم برای استفاده از این سازوکار را از دست داده‌اند.
در بیانیه نوزدهمین اجلاس وزرای خارجه جنبش عدم تعهد نیز تأکید شد که اقدام سه کشور اروپایی در تلاش برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه، غیرقانونی و فاقد اثر حقوقی است. این موضع مورد حمایت ۱۲۱ کشور عضو این جنبش قرار گرفت و به‌عنوان پیروزی دیپلماتیک برای ایران تلقی شد.
با پایان رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ در تاریخ ۲۶ مهر ۱۴۰4 (۱۸ اکتبر ۲۰۲۳)، موضوع مکانیزم ماشه نیز عملاً از دستورکار شورای امنیت خارج شد. به این ترتیب، تلاش‌های پیشین برای بازگرداندن تحریم‌ها از طریق این سازوکار، از منظر حقوق بین‌الملل بی‌اثر تلقی می‌شود.
عراقچی: قطعنامه ۲۲۳۱ روز ۲۶ مهر خاتمه می‌یابد
«سید عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در گفت‌وگویی از کامپالا، پایتخت اوگاندا، محل برگزاری نوزدهمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، این نشست را یکی از موفق‌ترین اجلاس‌های اخیر این جنبش دانست.
عراقچی مهم‌ترین بخش اجلاس را موضع جنبش عدم تعهد درباره موضوع «اسنپ‌بک» دانست و گفت: «جنبش در بیانیه خود تأکید کرده است که اقدام سه کشور اروپایی در فعال‌سازی سازوکار موسوم به اسنپ‌بک غیرقانونی است و از نظر ۱۲۱ کشور عضو این جنبش، چنین سازوکاری اتفاق نیفتاده است. بنابراین، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت همچنان پابرجا بوده و قطعنامه‌ها و تحریم‌های گذشته بازنگشته است.»
وی تصریح کرد: «بر اساس مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، این قطعنامه در تاریخ ۲۶ مهرماه، یعنی پس‌فردا، به‌صورت خودکار خاتمه می‌یابد و در نتیجه، موضوع ایران از دستورکار شورای امنیت خارج می‌شود. این موضع نه تنها موضع جمهوری اسلامی ایران بلکه موضع روسیه، چین و چند عضو دیگر شورای امنیت نیز هست.»
عراقچی در پایان اعلام کرد که نامه‌ای رسمی به رئیس شورای امنیت ارسال کرده و در آن مواضع جمهوری اسلامی ایران را مجدداً تکرار کرده است.
وی تأکید کرد: «اکنون با حمایت ۱۲۱ کشور عضو جنبش عدم تعهد از موضع ایران، می‌توان گفت این اجلاس دستاوردی بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران در عرصه دیپلماسی چندجانبه بوده است.»
