خبرگزاری دانشجووقتی دانشگاه کافی نیست؛ روایت جوانانی که آموزش علوم کامپیوتر را از نو تعریف می‌کنند
به گزارش خبرنگار دانش و فناوری خبرگزاری دانشجو، در سال‌های اخیر، بحث درباره‌ی فاصله‌ی میان آموزش دانشگاهی و نیاز‌های واقعی بازار کار در حوزه‌ی علوم کامپیوتر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان با وجود سال‌ها تحصیل در دانشگاه، پس از ورود به بازار کار درمی‌یابند که دانش و مهارت‌هایشان برای فعالیت حرفه‌ای کافی نیست. این شکاف میان تئوری و عمل، یکی از چالش‌های جدی نظام آموزشی کشور در حوزه‌ی فناوری اطلاعات به شمار می‌رود.
در همین راستا، گروهی از دانشجویان و فعالان جوان تلاش کرده‌اند تا با ایجاد بستر‌هایی نوین برای یادگیری، مسیر آموزش علوم کامپیوتر را به واقعیت‌های صنعت و نیاز‌های روز نزدیک‌تر کنند. فرهان ابراهیم‌زاده، دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی، یکی از چهره‌هایی است که با راه‌اندازی یک کامیونیتی آموزشی و پژوهشی و رویداد هفتگی علوم کامپیوتر در این زمینه گام‌های عملی برداشته است. او معتقد است آموزش نباید صرفاً به انتقال محفوظات محدود شود، بلکه باید بستری برای تفکر، تجربه و خلق ایده‌های نو فراهم آورد.
این گفت‌و‌گو نگاهی دارد به فعالیت‌ها، چالش‌ها و چشم‌انداز‌های این طرح آموزشی که با هدف پرورش نیرو‌های خلاق و توانمند در حوزه‌ی علوم کامپیوتر شکل گرفته است. ابراهیم‌زاده و تیمش می‌کوشند تا با ایجاد ساختار آموزشی کاربردی، بستری فراهم کنند که علاقه‌مندان از سنین پایین بتوانند مسیر یادگیری خود را از پایه تا سطح حرفه‌ای طی کرده و در نهایت به تیم‌هایی خلاق و مسئله‌محور در عرصه فناوری بدل شوند.
رویداد صفر کامیونیتی آغازی برای کار تیمی
فرهان ابراهیم‌زاده، دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی، با اشاره به شکاف موجود میان آموزش دانشگاهی و نیاز واقعی بازار کار در حوزه علوم کامپیوتر، از تلاش‌های خود و تیمش برای کاهش این فاصله خبر داد. او گفت در حال حاضر نظام آموزشی دانشگاهی بیشتر بر تربیت تکنسین‌ها متمرکز است تا پژوهشگران و خلاقان عرصه فناوری، در حالی که فارغ‌التحصیلان پس از پایان تحصیل تازه باید دریابند که در چه بخشی از بازار کار می‌توانند فعالیت مؤثری داشته باشند.
او با تأکید بر اهمیت ایجاد یک کامیونیتی یادگیری در حوزه علوم کامپیوتر افزود: «ما در تلاشیم یک اجتماع برای یادگیری شکل دهیم، جایی که مسیر آموزشی مشخص باشد و افراد بدانند از کجا باید شروع کنند و چگونه باید رشد کنند. هدف این است که این فاصله میان آموزش آکادمیک و واقعیت بازار را کم کنیم، هرچند از بین بردنش نیاز به تجربه، زمان و تلاش زیادی دارد.»
به گفته ابراهیم‌زاده، رویکرد این گروه در کامیونیتی به گونه‌ای طراحی شده که علاقه‌مندان از سنین پایین نیز بتوانند از صفر وارد مسیر آموزش علوم کامپیوتر شوند. او تأکید کرد که حتی نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله هم می‌توانند با آموزش‌های پایه‌ای در این مجموعه کار را آغاز کنند. هدف نهایی این حرکت، تیم‌سازی و پرورش نیرو‌هایی است که بتوانند همانند تیم‌های جهانی در ساخت پروتکل‌ها و فناوری‌های پایه‌ای نقش داشته باشند.
فناوری‌های پایه از کار تیمی شکل می‌گیرد
ابراهیم‌زاده در بخشی از سخنان خود با اشاره به اهمیت تفکر تیمی گفت: «در جهان بسیاری از فناوری‌های پایه، از HTML تا HTTP، توسط تیم‌هایی شکل گرفت که قبل از کدنویسی، درباره ماهیت و ساختار پروژه فکر می‌کردند. ما نیز در ایران به چنین تیم‌هایی نیاز داریم. تیم‌هایی که قبل از نوشتن کد، بتوانند فکر کنند، ایده بسازند و یک محصول فناورانه را از صفر طراحی کنند.»
او افزود که در کشور ما ضعف زیرساختی و کمبود درک مشترک از مفاهیم تخصصی یکی از موانع اصلی توسعه نرم‌افزار‌های بومی است. به گفته او، بسیاری از برنامه‌نویسان وقتی از یک اصطلاح تخصصی استفاده می‌کنند، در دیگر نقاط کشور درک واحدی از آن وجود ندارد و همین موضوع روند توسعه را کند می‌کند. «ما باید فرصت فکر کردن و آزمون و خطا را به یادگیرندگان بدهیم تا از سطح اجرای صرف عبور کنند و به درک عمیق برسند.
ابراهیم‌زاده از راه‌اندازی یک پلتفرم آموزشی خبر داد که در آن، کاربران ابتدا متون آموزشی ساده و کاربردی را مطالعه می‌کنند، سپس در نشست‌های هفتگی درباره‌ی آنها به بحث می‌پردازند و در نهایت پروژه‌های عملی انجام می‌دهند. او گفت: «در مراحل اولیه، آموزش به‌صورت متنی و ساده ارائه می‌شود تا افراد بتوانند مفاهیم را به‌صورت عمیق‌تر درک کنند. پس از آن، وارد مرحله‌ی پروژه می‌شوند تا آموخته‌های خود را به کار بگیرند.
به گفته او، در این کامیونیتی یک «تیم تأییدکننده» نیز وجود دارد که هم‌زمان با برگزاری جلسات آموزشی، محتوای مطرح‌شده را از نظر فنی بررسی و اصلاح می‌کند. اعضا می‌توانند پرسش‌های خود را به‌صورت ناشناس مطرح کنند تا بدون اختلال در روند جلسه پاسخ دریافت کنند.
تحقق عدالت آموزشی در حوزه علوم کامپیوتر
ابراهیم‌زاده با اشاره به گستردگی جغرافیایی اعضای این گروه گفت: «در حال حاضر تیم تهران حدود ۲۰ نفر عضو دارد، اما از شهر‌های مختلف کشور نیز افراد فعالی در این مجموعه حضور دارند. از اراک، ساری، سیستان و بلوچستان، و حتی شیراز تیم‌هایی تشکیل شده‌اند. تیم شیراز هم‌اکنون در مرحله‌ی نهایی آموزش است و به‌زودی فعالیت رسمی خود را آغاز خواهد کرد. هدف ما تحقق عدالت آموزشی است تا افراد از هر نقطه کشور بتوانند در مسیر یادگیری علوم کامپیوتر قرار بگیرند.
او درباره‌ی ساختار آموزشی این پروژه توضیح داد: «در ابتدا افراد مبانی برنامه‌نویسی را یاد می‌گیرند، سپس پس از حدود سه ماه وارد فاز پروژه می‌شوند. این پروژه‌ها کاربردی و مرتبط با نیاز بازار کار هستند؛ مثل طراحی پروتکل‌های ارتباطی، سیستم‌های پرداخت و یا سیستم‌های توزیع که در شرکت‌های هاستینگ و مراکز داده اهمیت زیادی دارند.
ابراهیم‌زاده تأکید کرد که یادگیری در این کامیونیتی بر پایه‌ی تجربه و همکاری است. افراد پس از مطالعه، می‌توانند بخش‌های موردنظر را در سایت هایلایت کرده، یادداشت بگذارند و با دیگران به اشتراک بگذارند تا به یادگیری جمعی کمک کنند. سپس در نشست‌های هفتگی به بررسی، بحث و اجرای عملی مطالب پرداخته می‌شود.
راه اندازی شبکه اجتماعی با محوریت آموزش
این دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی همچنین از راه‌اندازی یک شبکه اجتماعی ویژه‌ی محتوای آموزشی خبر داد که تنها مطالب آموزشی تأییدشده در آن منتشر می‌شود. او گفت این پلتفرم با هدف ایجاد یک فضای سالم و تخصصی برای تبادل علمی طراحی شده است.
وی با اشاره به چالش‌های مالی این مسیر افزود: «تمام هزینه‌ها تا الان شخصی بوده است. برای تجهیز استودیو، ضبط، نورپردازی، خرید کارت صدا و سایر امکانات آموزشی، تاکنون بالغ بر یک میلیارد و هفتصد و هشتاد میلیون تومان هزینه شده است. اگر حمایت مالی و نهادی صورت بگیرد، می‌توانیم سرعت رشد این پروژه را چند برابر کنیم.
تربیت نیروی خلاق و فناور در حوزه های کامپیوتر
به گفته‌ی ابراهیم‌زاده، این گروه علاوه بر آموزش، به دنبال تربیت نیرو‌هایی است که در آینده بتوانند در حوزه‌هایی، چون سیستم‌های توزیع، شبکه، طراحی پروتکل‌های بومی، و حتی زبان‌های برنامه‌نویسی سطح پایین مورد استفاده در بانک‌ها فعالیت کنند. او گفت: «ما می‌خواهیم افرادی بسازیم که نه‌تنها کار پیدا کنند، بلکه خودشان خالق فناوری‌های آینده باشند.
ابراهیم‌زاده در ادامه تأکید کرد که هدف نهایی این حرکت، ساختن یک نسل از متخصصان خلاق و مستقل در علوم کامپیوتر است که بتوانند تیم‌سازی کنند، فناوری‌های جدید خلق نمایند و در مسیر توسعه‌ی دانش و زیرساخت‌های کشور گام بردارند.
تعامل جمعی در فرایند یادگیری موثری است
ابراهیم‌زاده در ادامه گفت‌و‌گو درباره ساختار آموزشی و اهداف بلندمدت این طرح اظهار داشت: «از ابتدای مسیر، کاربران پس از ورود به سایت می‌توانند با مطالعه‌ی منابع آموزشی، نحوه‌ی یادگیری خود را نیز بشناسند. ما ابزار‌هایی در پلتفرم طراحی کرده‌ایم تا هر فرد یاد بگیرد چطور باید یاد بگیرد. کاربران می‌توانند متن‌های آموزشی را انتخاب کنند، آنها را هایلایت کرده، یادداشت بگذارند و با دیگران به اشتراک بگذارند. این تعامل جمعی باعث می‌شود فرآیند یادگیری فعال‌تر و مؤثرتر شود.
او افزود: «پس از مطالعه‌ی مباحث، در نشست‌های هفتگی اعضا یاد می‌گیرند چطور آموخته‌هایشان را تجربه کنند و در قالب پروژه‌های عملی به کار بگیرند. ما فاز پروژه‌ی اولیه داریم که در آن، هر آنچه یاد گرفته‌اند را در سطح بازار کار پیاده می‌کنند تا دیگران نیز توانایی‌هایشان را بشناسند. در حال حاضر بخش عمده‌ی فعالیت‌ها در قالب سایت و نشست‌های آنلاین انجام می‌شود.
ابراهیم‌زاده همچنین از راه‌اندازی یک شبکه اجتماعی آموزشی جدید خبر داد و گفت: «سایت دوم ما در واقع یک شبکه اجتماعی آموزشی است که در آن فقط محتوای آموزشی تأییدشده منتشر می‌شود. هدف این است که فضایی ایجاد شود تا افراد بتوانند تجربه و دانش خود را در قالبی استاندارد و تخصصی به اشتراک بگذارند. این شبکه اجتماعی با پلتفرم آموزشی ما پیوند دارد و مسیر یادگیری را کامل‌تر می‌کند.
او در بخش دیگری از سخنان خود به سازمان‌دهی تیم‌ها در کامیونیتی اشاره کرد و گفت: «ما با بچه‌ها تیم‌ها را طبقه‌بندی کردیم تا هر گروه بر اساس توانایی و علاقه‌اش کار کند. در طول زمان متوجه شدیم که بعضی از تیم‌ها عملکردشان را بهتر کرده‌اند و ما هم تلاش کردیم ساختار همکاری را اصلاح کنیم. حتی در مواردی خودم شخصاً در شرکت‌های مختلف کار کردم تا از نزدیک ببینم چه الگوریتم‌ها یا روش‌هایی می‌تواند جایگزین شیوه‌های ناکارآمد فعلی شود.
ابراهیم‌زاده با اشاره به رویکرد عملی این مجموعه ادامه داد: «هدف ما این است که به جای صرف هزینه‌های سنگین برای جذب نیرو‌های بسیار حرفه‌ای یا ایجاد استارت‌آپ از صفر، نیرو‌هایی را تربیت کنیم که از ابتدا در همین فضا رشد کرده‌اند. هزینه‌ی راه‌اندازی استارت‌آپ بالا است، اما اگر نیرو‌ها را خودمان بسازیم، هم هزینه کمتر می‌شود و هم فرهنگ کار گروهی در بستر بومی شکل می‌گیرد.
وی یکی از دغدغه‌های اصلی خود را پدیده مهاجرت نیرو‌های متخصص دانست و گفت: «بسیاری از افراد مستعد کشور مهاجرت کرده‌اند. ما تصمیم گرفتیم این نیرو‌ها را خودمان بسازیم و پرورش دهیم تا بتوانند در همین کشور اثرگذار باشند. این مجموعه می‌تواند در حوزه‌های مختلف از شبکه و سیستم‌های توزیع گرفته تا مباحث سطح پایین و حتی طراحی استارت‌آپ‌های جدید فعالیت کند.
او افزود: «برای مثال، بسیاری از بانک‌های کشور از زبان‌های برنامه‌نویسی سطح پایین مثل پرولوگ استفاده می‌کنند. اما چند نفر واقعاً با این زبان آشنا هستند؟ اگر مشکلی در یکی از سیستم‌های بانکی رخ دهد، تعداد محدودی از متخصصان قادر به رفع آن خواهند بود. ما سعی داریم نیرو‌هایی تربیت کنیم که بتوانند چنین چالش‌هایی را در آینده حل کنند.
ابراهیم‌زاده در ادامه به مشکلات مالی و زیرساختی اشاره کرد و گفت: «تجهیزات ضبط، میکروفون‌ها، نورپردازی، و سایر ابزار‌های تولید محتوا هزینه‌ی زیادی داشته است. اگر حمایت مالی مناسبی وجود داشته باشد، سرعت توسعه‌ی فعالیت‌ها چند برابر خواهد شد.
او افزود: «ما در حال آماده‌سازی کتاب آموزشی نیز هستیم. اگر اساتید دانشگاه یا افراد متخصصی باشند که بتوانند مفاهیم علمی را به‌خوبی آموزش دهند، خوشحال می‌شویم با ما همکاری کنند. علاوه بر این، اگر کسی توانایی تصویرگری آموزشی داشته باشد، می‌تواند بخشی از این مسیر را بر عهده بگیرد. در حال حاضر بیشتر اعضای تیم برنامه‌نویس هستند، اما یاد گرفته‌اند کار تصویرگری و طراحی آموزشی را هم انجام دهند.
در پاسخ به پرسشی درباره علت تمرکز بر تیم‌سازی، ابراهیم‌زاده گفت: «در ایران کامیونیتی‌ها اغلب با هدف شبکه‌سازی شکل می‌گیرند، اما مشکل اینجاست که بسیاری از آنها در عمل خروجی مشخصی ندارند. سال‌هاست گروه‌هایی ایجاد می‌شوند، ولی نه پروژه‌ای عملی از آنها بیرون آمده، نه استارت‌آپ مشخصی شکل گرفته است. حتی سایت فعالی هم ندارند. ما خواستیم این روند را تغییر دهیم و به جای صرفاً حرف زدن، عمل کنیم.
او افزود: «در بسیاری از کارگاه‌ها و رویداد‌هایی که برگزار می‌شود، گاهی مطالب علمی اشتباه مطرح می‌شود، اما به دلیل شهرت سخنران کسی آن را اصلاح نمی‌کند. ما تلاش کردیم در کامیونیتی‌مان تیمی بسازیم که هم علمی باشد و هم کاربردی، تا خروجی واقعی و فنی داشته باشیم.
به گفته‌ی ابراهیم‌زاده، تیم‌های فعلی کامیونیتی در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کنند. او گفت: «یکی از تیم‌های ما روی مباحث سطح پایین کامپیوتر کار می‌کند. اخیراً جایزه نوبل کامپیوتر در حوزه کوانتوم اهدا شده و ما سعی می‌کنیم در همین مسیر حرکت کنیم. دانشجویان ما ریاضیات را در حدی یاد می‌گیرند که پس از پایان دوره بتوانند در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی هم فعالیت کنند.
جوانان ایرانی پر انرژی و با انگیزه اند
وی ادامه داد: «شاید از نظر مالی در محدودیت باشیم، اما از نظر استعداد انسانی ظرفیت بسیار بالایی داریم. اعضای تیم جوان، پرانرژی و باانگیزه‌اند و توانایی یادگیری سریع دارند. فقط اگر فضای فیزیکی مناسبی برای کار داشته باشیم، می‌توانیم به شکل حرفه‌ای‌تر فعالیت کنیم. در حال حاضر ذخیره‌سازی اطلاعات و انجام پروژه‌ها در مکان‌های پراکنده انجام می‌شود که کار را سخت می‌کند.
ابراهیم‌زاده با اشاره به مشکلات همکاری با دانشگاه‌ها گفت: «ما برای تأمین فضا و امکانات با بخش‌های فناوری دانشگاه‌ها صحبت کردیم، اما، چون بیشتر ارتباط‌ها به‌صورت آنلاین بود، هنوز نتیجه نگرفتیم. خود من مدتی در شیراز بودم و به‌تازگی به تهران آمده‌ام تا بتوانم این پروژه را بهتر پیش ببرم. امیدوارم با حمایت و درک متقابل نهاد‌های دانشگاهی و آموزشی، بتوانیم این مسیر را در سطح ملی ادامه دهیم.»
تلاش‌های فرهان ابراهیم‌زاده و تیمش، تلاشی فراتر از یک پروژه آموزشی ساده است؛ حرکتی است برای بازتعریف آموزش علوم کامپیوتر در ایران. آنها با تمرکز بر یادگیری عمیق، کار تیمی، و تجربه‌محوری، سعی دارند الگویی تازه از تربیت نیروی متخصص ارائه دهند؛ الگویی که بتواند جایگزینی برای نظام سنتی آموزش باشد و پلی میان دانشگاه، صنعت و نوآوری ایجاد کند.
این رویکرد نشان می‌دهد که با وجود چالش‌های مالی و زیرساختی، می‌توان از دل انگیزه و همکاری جوانان، مسیر تازه‌ای برای رشد علمی و فناورانه گشود. کامیونیتی تحت مدیریت این جوانان پرتلاش نمونه‌ای از این نگاه آینده‌محور است؛ تلاشی جمعی برای پرورش نسلی از متخصصان خلاق که نه‌تنها جویای کار، بلکه خالق فناوری‌های فردا خواهند بود.
