«کچ پیله» ارجاعات محرک با چاشنی طنز برای مخ زنی مخاطب
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، به نقل از روزنامه جوان، فیلم سینمایی «کج پیله» به نویسندگی، کارگردانی و تهیه‌کنندگی هاتف علیمردانی که از روز چهارشنبه ۲۳ مهرماه روی پرده سینما‌های کشور رفته، درباره زنی به اسم سیما ثروتی، بازیگر معروف سینماست که اتفاقاً از مرد‌ها متنفر است. او به همسر خود مشکوک و معتقد است تمام بدبختی‌ها زیر سر مردهاست. یکی از پربسامد‌ترین دیالوگ‌های این فیلم جمله مرد‌ستیزانه «مردان همه به فکر شکم و زیر شکم خود هستند»، است که اکثر کاراکتر‌های زن این فیلم آن را به زبان می‌آورند.
محتوای این فیلم که در قالب طنز ارائه می‌شود، سرشار از ارجاعات جنسی است که کارگردان برای دور زدن ممیزی تدبیر خاصی به کار گرفته است. علیمردانی در این فیلم برای اینکه بتواند رابطه خارج از عرف و خلاف اخلاق برخی زن و مرد‌ها را نمایش بدهد، از الناز شاکردوست بازیگر اصلی این فیلم در قالب دوپرسوناژ زن و مرد بهره برده است. در واقع علیمردانی بعد از تجربه سینمای کشورمان از زن پوشی کاراکتر‌های مرد به رهیافت مردپوشی کاراکتر زن برای به تصویر کشیدن برخی سکانس‌ها که در حالت عادی و کلی نمی‌تواند با بازیگران زن و مرد آنها را بگیرد، دست به این ابتکار زده است. تا اینجای کار اقدام کارگردان یک بدعت برای دور زدن ممیزی بدون عبور از خطوط قرمز است که مخاطب سینما را به یاد تصویر بسته چشمان سوسن تسلیمی در فیلم باشو، غریبه کوچک به کارگردانی و نویسندگی بهرام بیضایی می‌اندازد که او نیز برای دور زدن ممنوعیت گرفتن تصویر بسته از چشمان زنان که آن روز در سینما ممنوع بوده، دست به چنین ابداعی می‌زند؛ لکن چیزی که در فیلم علیمردانی وجود دارد که آن را با نمونه ذکر شده کاملاً متفاوت می‌کند انجام حرکات موزون الناز شاکردوست مردپوش و همچنین پلان‌هایی است که پایین تنه و پا‌های شاکردوست به عنوان شوهر با همسرش با بازی نعیمه نظام‌دوست در رختخواب و القای همخوابگی به مخاطب است!
نکته بسیار مهمی که در این فیلم به کرات دیده می‌شود برپایی میهمانی‌های مختلط به سبک خارجی‌ها! و همچنین نمایش ارتباطات خارج از عرف بین آنهاست. نکته جالب اینجاست که زنان شرکت کننده در این میهمانی‌ها مدام از لاقیدی و هرزگی مردان سخن می‌گویند و مدام جملاتی مثل «مردان همه به فکر شکم و زیر شکم خود هستند»، «مرد‌های مخ‌زن» یا «همه مرد‌ها همین هستند» به صورت ضربی تکرار می‌شود و بر ذهن مخاطب این را می‌کوبد که مرد‌ها هرزه هستند و در این هرزگی مقصر صد‌درصدند؟!
هر چند در معرفی فیلم سعی شده است با استفاده از جملاتی مانند «درامی اجتماعی و زن‌محور که به آسیب‌های روانی، روابط خانوادگی و هویت فردی در جامعه معاصر ایران می‌پردازد» در ارجاعات و دیالوگ‌های جنسی آن را کم کند، اما واقعیت این است که کج پیله به دنبال خالی کردن جیب مخاطب با استفاده از حربه موقعیت‌های جنسی و مبتذل با چاشنی طنز است. مسئله دیگر نحوه مجوز دادن به چنین آثاری از سوی شورای پروانه ساخت و همچنین عدم بررسی و تطبیق فیلم ساخته شده با فیلمنامه مصوب از سوی شورای نظارت و ارزشیابی وزارت ارشاد است! چطور می‌شود که فیلمی با این درجه ار ارجاعات جنسی مجوز می‌گیرد ولی آثار دیگری که مشکلات آنها به مراتب کمتر است پشت در می‌مانند؟!
نقشِ دوگانه؛ جلوه‌گری یا هنجارشکنی؟
اکران فیلم کج‌پیله ساخته هاتف علیمردانی، در کنار واکنش‌های هنری و رسانه‌ای، به یک پرسش حقوقی و نمادین جدی تبدیل شده است: وقتی یک اثر سینمایی در معرض تماشای عمومی قرار می‌گیرد و پیام‌هایش (صریح یا ضمنی) برداشت گسترده‌ای از توهین یا هنجارشکنی ایجاد می‌کند، تکلیف دستگاه‌های ناظر چیست؟ در متن این فیلم جمله‌ای بار‌ها تکرار می‌شود. «مردان همه به فکر شکم و زیر شکم خود هستند» جمله‌ای که بسیاری آن را توهینی جمعی و تخریبی علیه جایگاه مردان تلقی کردند و همین عبارت، با ترکیب گریمِ جنسیتی و ایماژ‌های جنسی، آتش واکنش‌ها را شعله‌ور ساخت.
الناز شاکردوست در کج‌پیله نقش زن را بازی می‌کند و هم‌زمان در قالب «اسد» (با گریم و پوشش مردانه) ظاهر می‌شود. در چند سکانس که در فضای رسانه‌ای بازتاب یافته، شخصیت «اسد» در تختخواب به پایین‌تنه‌اش نگاه می‌کند و نما‌هایی که منتسب به روابط جنسی ایماژی میان «اسد» و همسرش (با بازی نعیمه نظام‌دوست) است، به‌عنوان صحنه‌هایی با بار +۱۸ تعبیر شده‌اند. این ترکیب گریم متقاطع جنسیتی، ایماژ جنسی و جمله تکرارشونده درباره «شکم و زیر شکم» مردان، از منظر تحلیل محتوا «پیامی» تولید می‌کند که فراتر از راهبرد صرفاً سینمایی تلقی می‌شود و برای بخش‌هایی از جامعه حامل بار توهین‌آمیز است. از منظر نقد فیلمی، می‌توان به خلاقیت در انتخاب روایت و بازیگری اشاره کرد؛ اما در ایرانی که معیار‌های نمادین و ارزش‌های عمومی نقشی تعیین‌کننده در بازخوانی پیام‌ها دارند، سازوکار‌های ناظر باید پاسخ روشن و مکتوبی ارائه دهند تا خط میان «آزمایش هنری» و «توهین نمادین» معین شود.
ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): مطابق این ماده، «هر کس علناً در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید… و در صورتی که عملی صورت گیرد که ذاتاً دارای کیفر نباشد ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید، به حبس از ۱۰ روز تا ۲ ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» این عنوان قانونی، در ارزیابی محتوای نمایشی عمومی معیار اصلی «جریحه‌دار شدن عفت عمومی» را فراهم می‌آورد. در صورت تشخیص مراجع ذی‌صلاح مبنی بر تحقق مؤلفه‌های این ماده، امکان تعقیب کیفری وجود دارد.
ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی (اهانت به مقدسات): این ماده و مواد همجوار در بخش تعزیرات، توهین به مقدسات و نماد‌های دینی را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین می‌نماید؛ در مواردی که محتوایی به‌عنوان هتک حرمت مقدسات تفسیر شود، دستگاه قضایی می‌تواند به‌سرعت و با استناد به این مواد وارد عمل شود (دستگاه قضایی در پرونده‌های مشابه، براساس این مواد ورود کرده است).
آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم و صدور پروانه نمایش (مصوب ۱۳۶۱ و اصلاحات بعدی): مطابق آیین‌نامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نسخه کامل فیلم و اطلاعات مربوط باید به اداره نظارت ارائه شود و آن اداره اختیار بررسی و صدور پروانه نمایش را دارد؛ با این حال پروانه نمایش «معافیت مطلق» از تعقیب کیفری نیست و در صورت تحقق عناوین کیفری یا اداری جدید، نهاد‌های دیگر (از جمله دادستانی و ضابطان قضایی) می‌توانند ورود و تصمیم‌گیری کنند.
کج‌پیله می‌تواند تجربه‌ای نو در روایت باشد؛ اما وقتی جمله‌ای که بار‌ها تکرار می‌شود. «مردان همه به فکر شکم و زیر شکم خود هستند» در ذهن عموم به‌عنوان توهین برداشت شود و همراه با نما‌های جنسی‌نما جلوه کند، مرز خلاقیت و هنجارشکنی مخدوش می‌گردد.
خبرگزاری دانشجو