آیا انتخابات ۲۰۲۵ در اقلیم کردستان تأثیر منطقه‌ای دارد؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو، اقلیم کردستان عراق روابطی پیچیده و در بسیاری موارد متناقض با کشورهای منطقه دارد، به‌گونه‌ای که میان نیازهای اقتصادی، امنیتی، استقلال سیاسی خود و منافع دولت مرکزی عراق توازن برقرار می‌کند.

وضعیت حقوقی و سیاسی اقلیم کردستان

بر اساس قانون اساسی عراق مصوب سال ۲۰۰۵، کردها به‌عنوان یک قومیت متمایز با حقوق و حمایت‌های گسترده در چارچوب نظام فدرالی عراق به رسمیت شناخته شده‌اند. با این حال، اختلافات درباره اجرای این قانون، به‌ویژه در زمینه سرزمین‌ها، مسائل مالی و امنیتی همچنان باقی است. این وضعیت، اغلب به ایجاد تنش‌های سیاسی انجامیده که بر وضعیت حقوقی اقلیم که در قانون به رسمیت شناخته شده نیز سایه افکنده است.

طبق قانون اساسی، اقلیم کردستان و نهادهای آن، از جمله دولت اقلیم کردستان که در سال ۱۹۹۲ تأسیس شده، به رسمیت شناخته می‌شوند. این ساختار، خودگردانی قابل توجهی برای منطقه به همراه دارد و یک نظام فدرالی نامتوازن را پایه‌گذاری کرده است که از آن به‌عنوان «اتحاد آزادانه» اجزای عراق یاد می‌شود؛ مفهومی که نشان می‌دهد کردها به‌طور داوطلبانه به دولت فدرال پیوسته‌اند.

دولت اقلیم کردستان دارای قوای اجرایی، تقنینی و قضایی مستقل است و زبان‌های عربی و کردی به‌عنوان زبان‌های رسمی عراق شناخته می‌شوند. طبق قانون، دولت اقلیم می‌تواند نیروهای امنیت داخلی خود از جمله پیشمرگه را داشته باشد. همچنین، قانون اساسی بر حق اقلیم برای دریافت سهمی عادلانه از درآمدهای ملی تأکید دارد.

با این حال، اختلافات مهمی با دولت مرکزی هنوز حل‌نشده باقی مانده، به‌ویژه ماده ۱۴۰ قانون اساسی که فرآیندی سه‌مرحله‌ای (عادی‌سازی، سرشماری، و همه‌پرسی) را برای تعیین وضعیت مناطق نفت‌خیز و چندقومیتی مانند کرکوک تعیین می‌کند. این فرآیند هرگز به‌طور کامل اجرا نشده و همین موضوع منبعی پایدار و متغیر برای درگیری باقی مانده است.

اختلافات درباره کنترل منابع نفت و گاز باعث بروز منازعات گسترده و بلندمدت شده است. دولت اقلیم قوانین نفت و گاز خود را تصویب و قراردادهایی را با شرکت‌های بین‌المللی امضا کرده، اما در فوریه ۲۰۲۲، دیوان عالی فدرال عراق قانون نفت و گاز سال ۲۰۰۷ اقلیم را غیرقانونی اعلام کرد.

اگرچه قانون اساسی بر توزیع عادلانه درآمدها تأکید دارد، تفسیرهای متفاوت بغداد و اربیل از این موضوع، تضادهایی جدی را ایجاد کرده‌اند؛ بغداد به دنبال تمرکز قدرت و اقلیم کردستان به دنبال حفظ ساختار فدرالی و خودمختاری تضمین‌شده قانونی خود است.

 

احزاب سیاسی و ساختار انتخاباتی

در اقلیم کردستان عراق، احزاب سیاسی اصلی شامل موارد زیر هستند:

• حزب دموکرات کردستان (KDP): در مناطق شمالی و غربی اقلیم مانند اربیل و دهوک تسلط دارد. این حزب بر مبنای ایدئولوژی ملی‌گرایانه و حق تعیین سرنوشت کردها عمل می‌کند و سابقه تلاش برای استقلال از بغداد را نیز دارد.

این حزب اولویت روابط اقتصادی و سیاسی با ترکیه را دارد که همین امر موجب تنش با گروه‌هایی مانند پ.ک.ک شده است. همچنین، روابط نزدیکی با کشورهای غربی مانند ایالات متحده دارد که حمایت نظامی و آموزشی از پیشمرگه ارائه داده‌اند.

• اتحاد میهنی کردستان (PUK): در مناطق جنوبی و شرقی اقلیم، به‌ویژه سلیمانیه نفوذ دارد. حزبی سکولار و سوسیال‌دموکرات است که پایگاه اجتماعی‌اش بیشتر در طبقه شهری و تحصیل‌کرده است.

این حزب نیز از حق تعیین سرنوشت کردها حمایت می‌کند، اما روابط نزدیک‌تری با ایران دارد که بخشی از آن به دلایل جغرافیایی و راهبردی است. همچنین روابط پیچیده‌تری با پ.ک.ک دارد؛ گاهی همکارانه و گاهی تنش‌آمیز.

• حزب نسل نو (New Generation): میان نسل جدید رای‌دهندگان محبوبیت یافته و بر مبارزه با فساد و شکستن انحصار قدرت حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی تمرکز دارد. شعارهایش بیشتر بر شفافیت، آزادی اقتصادی و مسائل اجتماعی متمرکز است.

• احزاب اسلامی: گرچه احزاب اسلامی نیروی غالب در سیاست اقلیم نیستند، اما حضوری قابل توجه در میان اپوزیسیون دارند و از طریق ائتلاف‌ها می‌توانند تأثیرگذار باشند.

برای مثال، اتحاد اسلامی کردستان در انتخابات ۲۰۲۴ موفق به کسب ۷ کرسی از ۱۰۰ کرسی شد و پس از آن به اپوزیسیون پیوست.

عدالت‌خواهان کردستانی هم که پیش‌تر جایگاه بهتری داشتند، در انتخابات ۲۰۲۴ تنها ۳ کرسی کسب کردند و با دیگر گروه‌های اپوزیسیون مانند نسل نو متحد شده‌اند.

در کل، بن‌بست سیاسی و تنش‌های مداوم میان KDP و PUK باعث شده فضای رشد برای احزاب کوچک‌تر محدود شود. این رقابت گرچه می‌تواند برای اپوزیسیون فرصت ایجاد کند، اما در عین حال ممکن است به بی‌ثباتی منجر شود که این احزاب را به حاشیه می‌برد.

 

ائتلاف‌های انتخاباتی در انتخابات ۲۰۲۵

در انتخابات سراسری عراق در سال ۲۰۲۵، گرچه ائتلاف بزرگ و یکپارچه‌ای در اقلیم دیده نمی‌شود، اما فضای رقابت شدید بین KDP و PUK وجود دارد که رابطه‌ای پرتنش و در عین حال شراکتی دارند.

تمرکز اصلی احزاب کرد بر مذاکرات با بغداد در زمینه بودجه و مدیریت منابع انرژی است. مهم‌ترین فهرست‌های انتخاباتی کردها برای انتخابات پارلمانی عراق در نوامبر ۲۰۲۵ شامل موارد زیر است:

• حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی

• اتحاد میهنی کردستان به رهبری بافل طالبانی

• جنبش نسل نو به رهبری شاسوار عبدالواحد که رویکردی ضدساختار سنتی دارد

• جماعت اسلامی کردستان و اتحاد اسلامی کردستان نیز در انتخابات مشارکت فعال دارند

شکل‌گیری ائتلاف‌ها فرآیندی پیچیده است که به‌شدت تحت تأثیر دینامیک‌های منطقه‌ای قرار دارد. اختلافات دیرینه میان KDP و PUK مانع از ایجاد جبهه‌ای متحد شده است، و این شکاف‌ها بر قدرت چانه‌زنی آنان در برابر دولت بغداد اثر می‌گذارد.

در حالی که همه احزاب کرد درباره مسائل کلیدی همچون بودجه و سهم اقلیم از درآمد نفت با بغداد در حال مذاکره هستند، ظهور جریان‌های اپوزیسیون مانند «نسل نو» باعث شده KDP و PUK نتوانند اکثریت پارلمانی را به‌تنهایی کسب کنند و ناگزیر به تشکیل ائتلاف با احزاب کوچک‌تر باشند.

ائتلاف‌ها و رقابت‌های داخلی اقلیم در انتخابات ۲۰۲۴، تأثیر مستقیمی بر موقعیت چانه‌زنی کردها در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵ عراق خواهند داشت.

 

نقش بازیگران منطقه‌ای در انتخابات

اقلیم کردستان عراق به‌شدت از همسایگان قدرتمند خود یعنی ایران، ترکیه و دولت مرکزی عراق تأثیر می‌پذیرد. حزب دموکرات و اتحادیه میهنی نیز به‌واسطه منافع راهبردی و سابقه تاریخی، با بازیگران منطقه‌ای مختلفی هم‌راستا هستند.

ترکیه و ایران دو قدرت منطقه‌ای هستند که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر روند انتخابات در اقلیم تأثیر می‌گذارند. نفوذ آن‌ها از طریق ابزارهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی، به‌ویژه با استفاده از گروه‌های هم‌پیمان و اهرم‌های اقتصادی اعمال می‌شود.

• ترکیه: منافع اصلی‌اش امنیت و اقتصاد است. رابطه نزدیک با حزب دموکرات کردستان دارد و از این طریق می‌کوشد نفوذ گروه‌هایی مانند پ.ک.ک را مهار کند.

ترکیه بارها بغداد و اربیل را برای همکاری در مبارزه با پ.ک.ک تحت فشار گذاشته است. تصمیم اخیر آن برای لغو ممنوعیت پرواز به سلیمانیه، به‌عنوان حرکتی در جهت تقویت موقعیت حزب دموکرات پیش از انتخابات تفسیر می‌شود.

• ایران: هدف اصلی‌اش حفظ نفوذ مسالمت آمیز در عراق، به‌ویژه از طریق اتحادیه میهنی کردستان است که پایگاه آن در سلیمانیه است. این حزب تاریخی‌تر و سنتی‌تر از KDP با ایران متحد بوده است.