خبرگزاری دانشجوطلای سرخ در چنگال دلالان/ در نبود صنایع تبدیلی، سود زرشک خراسان جنوبی به کجا می‌رود؟
به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، در دل کویر خشک خراسان جنوبی، جایی که زرشک‌های سرخ همچون نگین‌هایی درخشان بر شاخسار درختان جا خوش کرده‌اند، رنج و مشقت کشاورزان بی‌صدا در پشت صحنه بازاری پرپیچ و خم گم شده است.
اینجا، دسترنج یکساله زرشککاران، بی‌رهگذر از دستان پینه‌بسته آنان به جیب دلالان می‌رود و طلای سرخ استان، در گرداب فروش فله ای سنتی و بازار غیرشفاف گمگشته است.
خراسان جنوبی با سهمی قریب به ۹۷ درصد از تولید زرشک بی دانه جهان، بی‌تردید قطب اصلی تولید زرشک در ایران به شمار می‌رود. سطح زیر کشت این محصول در باغات استان حدود ۱۷هزار هکتار است که سالانه به طور متوسط بین ۲۰هزار تا ۲۵ هزار تن زرشک از آن برداشت می‌شود.
این محصول نقش بسیار مهمی در معیشت و اقتصاد منطقه دارد و منبع درآمدی برای حدود ۸۰ هزار خانوار روستایی است. افزون بر تأمین نیاز داخلی، سالانه حدود ۵هزار تا ۷ هزار تن از این محصول به بازارهای جهانی از جمله کشورهای اروپایی و همسایه صادر می‌گردد.
مع الوصف با وجود اینکه این محصول کم آب بر و پربازده میتواند منبع تامین مالی خوبی برای خانواده ها باشد و باعث بازگشت از شهر به روستا شود اما آنچه که از این محصول نصیب کشاورز می شود تیغ های دردناک و گرد و خاک پاک کردن آن است. در نبود صنایع تبدیلی، کشاورز مجبور است محصول خود را به صورت کیسه ای و فله به واسطه ها و دلالان بفروشد.
هر چند که امسال افزایش قیمت زرشک باعث ایجاد انگیزه بیشتر در کشاورزان شده اما برخی مشکلات و چالش های قدیمی مانند نبود انبار خشک کردن زرشک، نبود صنایع تبدیلی در استان و همچنین شاخه فروشی باعث شده تا کشاورز آنچنان سودی از این محصول نبرد.
از مزرعه تا بازار؛ سود کجا می‌رود؟
غلامرضا بهلگردی، زرشککار پیشکسوت شهرستان درمیان، با چهره‌ای آفتاب‌سوخته و دستانی که از سال‌ها کار سخت در مزرعه حکایت دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار دانشجو، از واقعیتی تلخ پرده برمی‌دارد و می گوید: ما زحمت می‌کشیم، اما زرشک خیلی ارزان فروخته می‌شود، از مسئولین می خواهم پای کار باشند و زرشککاران را یاری کنند.
وی با تأکید بر ضرورت بسته‌بندی مدرن، می‌افزاید: سود زرشک بسته‌بندی شده خیلی بهتر است، اما تا به حال در این خصوص آموزش و کاری انجام نشده و ما مجبوریم فله ای زرشک را بفروشیم.
بهلگردی با توصیف دقیق مراحل تولید، تصویری از مشقت‌های این راه ترسیم میکند و می افزاید: برداشت از نیمه مهر شروع می‌شود و تا یکی دو ماه ماه ادامه دارد، برداشت محصول زرشک خیلی هزینه دارد، مزد کارگر، پایین آوردن و پاک کردن درخت، و پس از خشک کردن که دو تا سه ماه طول می‌کشد، باید با دستگاه تمیز و به بازار فرستاده شود.
اما این رنج ها پایان کار نیست؛ وی با حسرت از فروش فله‌ای محصول خود می‌گوید: درخواست ما از ریاست محترم جهاد کشاورزی استان این است که این زرشککاران و کشاورزان را یاری کنند تا بتوانند زرشک خود را، خودشان مستقیم بفروشند و سود بیشتری ببرند، جهاد کشاورزی باید زمینه را برای ما فراهم کند.
در نبود انبار؛ باران و دزدان کام زرشک کاران تلخ میکند
در گوشه‌ای دیگر از استان، «سالاری»، یکی دیگر از زرشککاران، درد مشترک را فریاد می‌زند و می گوید: ما زرشک داریم، اما جایی برای نگهداری و خشک کردن آن نداریم. تقاضای ما این است که به ما مجوز سالن خشک کردن زرشک بدهند تا ما زرشک خودمان را انبار بکنیم و با بادکش کردن سود بیشتری از محصول ببریم.
وی با اشاره به عواقب نبود انبار و اینکه اکنون مجبوریم محصولمان را در خرمن و زمین های خاکی خشک کنیم، می افزاید: وقتی باران میآید، محصول را خراب میکند، از طرفی دزدان هم به راحتی می‌برند، وقتی انبار داشته باشیم، این مشکلات حل می‌شود.
سودجویانی که حاصل یکسال رنج را مفت می‌برند
سالاری با اشاره به نقش مخرب دلالان، راه حل را در ورود مستقیم دولت می‌داند و تاکید میکند: اگر واقعاً جایی باشد که دولت مستقیم زرشک را بخرد، خیلی بهتر است. خرید مستقیم دولت از کشاورز به نفع کشاورز است، اکنون دلالان مفت و مجانی زحمت یک سال ما را می‌برند. دولت اگر بخرد برای خودش می‌برد، اما لااقل با قیمت بهتری می‌خرد، نه با قیمت خیلی ارزان.
وی ادامه میدهد: شغل اصلی روستائیان خراسان جنوبی کشاورزی و دامداری است، وقتی آب باشد، گندم می‌کاریم، چغندر قند می‌کاریم، جو می‌کاریم، اما اکنون چون آب نیست و خشکسالی آمده، فقط زیرکشت زرشک است.
نجات طلای سرخ در گرو فرآوری و جهش به بازارهای جهانی
محمد ملایی، فعال بخش کشاورزی و از زرشک کاران موفق استان در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجو در بیرجند، با بیان اینکه زرشک خراسان جنوبی ظرفیتی بین‌المللی دارد، به ضایعات گسترده محصول اشاره میکند و می‌گوید: متأسفانه بیشتر محصول در مراحل برداشت، جابجایی و انبارداری نادرست(خشک کردن در زمین های خاکی و سیل خوردن) از بین می‌رود و اگر هم به دست دلالان بیفتد، سودی به کشاورز نمی‌رسد.
وی با انتقاد از سطح پایین فرآوری، راه نجات را در تبدیل زرشک به محصولات با ارزش افزوده بالا می‌داند و می افزاید: شاید تنها یک درصد از محصول ما فرآوری می‌شود. نجات زرشک در گرو تبدیل آن به کنسانتره، شربت، دارو و محصولات با ارزش افزوده بالاست.
ملایی با اشاره به جهانی‌شدن بازارها تأکید میکند: امروز جهان یک دهکده است و ما می‌توانیم زرشک را به دنیا معرفی کنیم، اما شرط آن، ارائه محصولی با بسته‌بندی، فرآوری و استانداردهای بین‌المللی است.
وعده‌های مسئولان؛ از رشد قیمت تا راه‌اندازی بورس زرشک
در مقابل این چالش‌ها، محسن اسفندیاری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجو، از اقدامات انجام شده خبر میدهد و می گوید: قیمت زرشک امسال رشد قابل توجهی داشته است، با پیگیری‌های انجام شده، قیمت شاخه زرشک روی درخت زرشک از ۴۰ هزار تومان به ۱۰۰ هزار تومان افزایش یافته که رشد ۱۵۰ درصدی را نشان میدهد.
وی از برنامه‌های آینده این سازمان برای بهبود وضعیت زرشک کاران و سود بیشتر و همچنین قطع واسطه ها خبر میدهد و می‌افزاید: راه‌اندازی بورس زرشک در دستور کار قرار دارد، با ایجاد این بورس، قیمت‌گذاری شفاف و مستقیم برای کشاورزان انجام خواهد شد.
اسفندیاری با اشاره به برنامه‌ریزی برای ایجاد شهرک بازار زرشک در استان افزود: با راه‌اندازی این شهرک، بازارچه‌ای دائمی برای عرضه مستقیم محصولات کشاورزی ایجاد خواهیم کرد.
طبق این گزارش بنظر می‌رسد که زرشککاران خراسان جنوبی در میانه میدانی پرچالش گرفتار آمده‌اند، از یک سو، بحران آب و هزینه‌های سرسام آور تولید، و از سوی دیگر، سیطره دلالان و نبود صنایع فرآوری و بسته‌بندی.
تحقق دو درخواست اصلی زرشککاران یعنی «اخذ مجوز و کمک برای احداث انبار» و «خرید مستقیم محصول توسط نهادهای دولتی» میتواند مانع از بین رفتن دسترنج آنان شده و ضربه مهلک واسطه‌ها را خنثی کند. اما آنچه بیش از هر چیز نیاز است، عزمی ملی و برنامه‌ریزی کلان برای نجات طلای سرخ و دستگیری واقعی از کشاورزانی است که در منطقه‌ای کم‌آب، این محصول مقاوم و استراتژیک را پرورش می‌دهند.
انتظار می‌رود مسئولان استانی و ملی و دستگاه‌های ذی‌ربط با پیگیری جدی این خواسته‌های بحق، طلای سرخ خراسان جنوبی را از ورطه نابودی نجات دهند و فرصتی برای شکوفایی اقتصادی هر چه بیشتر این خطه از میهن اسلامی را فراهم آورند.
