همشهری آنلاینچرا داروها سمی می‌شوند؟ | مسمومیت‌های دارویی این افراد را تهدید می‌کند
همشهری آنلاین – مریم سرخوش: همزمان با آغاز هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها در نخستین هفته آبان، آمارها از ابعاد نگران‌کننده این معضل در کشور خبر می‌دهد. تنها در ۶ ماه نخست امسال، نزدیک به ۱۲۹ هزار نفر دچار مسمومیت شده‌اند و گزارش دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو نشان می‌دهد بیشترین موارد هم به داروها مربوط است.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد بیشترین مسمومیت‌های دارویی در ۱۴۰۳ که در بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور ثبت شده، به ترتیب بنزودیازپین‌ها ۳۳.۴ درصد، داروهای مسکن غیرمخدر ۱۶.۹ درصد، داروهای ضدافسردگی ۹ درصد، آنتی‌سایکوتیک‌ها ۴.۶ درصد، دیگوکسین و داروهای قلبی ۵/۳ درصد، آمفتامین و محرک‌های سی‌ان‌اس ۳.۲ درصد و آنتی بیوتیک ۲.۶ درصد می‌باشد. مسمومیت با داروهای کنتراسپتیوها ۱.۳ درصد و کورتون ۰.۵ درصد شیوع کمتری دارند. ۲۵ درصد مسمومیت‌ها هم با سایر داروها می‌باشد. بیشترین مسمومیت دارویی هم در سال گذشته به ترتیب در شهرهای تهران، اهواز، مشهد، کرج و لرستان گزارش شده است.
به همین دلیل، نخستین روز این هفته (اول آبان) «روز پیشگیری از مسمومیت‌های ناشی از داروها» نام گرفته است. دکتر امید سبزواری، استاد سم‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌ها، در گفت‌وگو با همشهری آنلاین به چند پرسش در این‌باره پاسخ داده که در ادامه می‌خوانید.
* مسمومیت‌های دارویی به چند دلیل رخ می‌دهد؟
این مسمومیت‌ها چند زمینه دارد، اول این که گاهی ممکن است برخی داروها با هم استفاده شوند که یکی اثر دیگری را تشدید کند. در واقع غلظت دارو را در بدن افزایش می‌دهند و بیمار نسبت به آن آگاهی نداشته باشد. زمینه دیگر این که ممکن است بیمار از یک ملکول دارویی برندهای مخلتفی را در اختیار داشته باشد که در واقع همان دارو با چند اسم یا نام متفاوت استفاده می‌شود. در برخی موارد هم افزایش دز دارو توسط خود بیمار برای اثربخشی بیشتر اتفاق می‌افتد که باعث افزایش غلظت دارو در خون و عوارض و مسمومیت‌های دارویی می‌شود.
* در همه داروها امکان بروز مسمومیت‌های دارویی وجود دارد؟
برخی داروها پنجره درمانی باریک دارند. یعنی به محض افزایش دز می‌توانند باعث بروز عوارض و سمیت شوند. . به عنوان مثال برخی داروهای درمان بیماری‌های قلبی، یا داروهای ضد انققاد و ضد سرطان که حساسیت بیشتری در استفاده و به اصطلاح همان پنجره درمانی باریک را دارند، به محض افزایش مقدار مصرف، شانس بروز مسمومیت یا عوارض دارویی با این فرآورده‌ها بیشتر خواهد بود. برخی داروها هم هستند که اگر میزان دز مصرفی آنها بالاتر برود ممکن است عوارض دیرتر یا کمتر ظاهر شود. به همین دلیل مهم خود داروست که چه غلظتی از آن در بدن باعث بروز عوارض یا مسمومیت شود.
* مسمومیت دارویی چه علائمی دارد؟
در این باره ما پایش درمان را داریم که توسط پزشک، داروساز و خود بیمار انجام می‌شود. یعنی هر دارویی که یک بیمار برای مدت طولانی و چند دوز استفاده کند حتما باید اطلاعات دارویی خاص و جزئیات آن را از پزشک و داروساز بگیرد. این که آگاه باشد عوارض جانبی یا علائمی که نشان دهنده غلظت خونی و به دنبال آن احتمال بروز مسمومیت دارویی می‌شود، چیست. به عنوان مثال بیمارانی که از داروهای گلیکوزیدهای قلبی استفاده می‌کنند باید به طور منظم و هر شش ماه یکبار برای بررسی غلظت خونی دارو آزمایش دهند تا اطمینان از محدوده درمانی داشته باشند. اما به طور کلی برخی عوارض مثل احساس خستگی، بی‌حالی، اسهال یا علائم مشابه می‌تواند نشان‌دهنده افزایش غلظت خون باشد و اگر آگاهی داشته باشند، مانع از مسمومیت دارویی می‌شود. درباره افراد دیابتی هم که انسولین مصرف می‌کنند، در صورت افزایش مصرف با افت قند خون مواجه می‌شوند و در این باره هم ضرورت دارد که بیمار علائم افت قند خون مثل تعریق، بی‌حالی، افزایش ضربان قلب، خواب‌آلودگی، احساس گرسنگی را بداند. به طور کلی اگر دارویی قرار است برای طولانی‌مدت مصرف شود و احتمال افزایش غلظت دارو در خون و بروز مسمومیت دارویی وجود دارد، خود بیمار با آگاهی از علائم می‌تواند از بروز این مساله جلوگیری کند.
* عوارض مسمومیت‌های دارویی چیست؟
این مسمومیت بسته به نوع دارویی است که فرد مصرف می‌کند با علائم مختلف بروز می‌کند. مساله مهم این که مسمومیت با دارو خطرناک است و بیماران باید مراقبت باشند که دارو را با همان میزان تجویز شده مصرف کنند. نباید مصرف خودسرانه دارو داشته باشند و این مساله درباره داروهایی که پنجره درمانی باریک دارند، جدی‌تر است. چون اگر غلظت دارو در خون افزایش پیدا کند، شانس بروز عوارض و مسمومیت هم بیشتر می‌شود. اگر دارویی را هم به طور منظم مصرف می‌کنند و اگر قصد اضافه کردن داروی جدید به رژیم درمانی خود دارند، حتما مشورت‌های لازم را از پزشک یا داروساز بگیرند.
* آیا مسمومیت‌های دارویی درباره مکمل‌ها و ویتامین‌ها هم رخ می‌دهد؟
درباره مکمل‌ها و ویتامین‌ها هم این مسمومیت می‌تواند ایجاد شود. این مساله به ویژه درباره ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، K، E) اگر بیشتر از میزان توصیه مصرف شود، شانس بروز مسمومیت دارویی هم افزایش پیدا می‌کند. اضافه کردن یک فرآورده جدید به رژیم درمانی به ویژه درباره افراد با بیماری‌های زمینه‌ای باید حتما تحت نظر پزشک یا داروساز صورت بگیرد.
* درباره داروهای ساده که افراد عمدتا بدون نسخه تهیه می‌کنند، خطر مسمومیت کمتر است؟
به لحاظ کلی باید یادمان باشد که حتی داروهای بدون نسخه هم می‌توانند منجر به مسمومیت شوند. مثل مصرف همزمان مسکن، سرماخوردگی، آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای دیگر که فاصله کوتاه می‌تواند آسیب‌زا باشد. خطر اصلی درباره مسمومیت دارویی درباره افراد با بیماری‌های زمینه‌ای است. اما ممکن است افراد یک دارو را با چند نام در منزل داشته باشند و همزمانی مصرف رخ دهد. در این شرایط داروهای ساده هم می‌توانند منجر به مسمومیت شوند. نکته آخر این که ممکن است فرد مقادیر زیادی از یک دارو را عمدی یا غیرعمدی مصرف کند که باعث بروز مسمومیت دارویی می‌شود.
* مسمومیت‌های دارویی به چند دلیل رخ می‌دهد؟
این مسمومیت‌ها چند زمینه دارد، اول این که گاهی ممکن است برخی داروها با هم استفاده شوند که یکی اثر دیگری را تشدید کند. در واقع غلظت دارو را در بدن افزایش می‌دهند و بیمار نسبت به آن آگاهی نداشته باشد. زمینه دیگر این که ممکن است بیمار از یک ملکول دارویی برندهای مخلتفی را در اختیار داشته باشد که در واقع همان دارو با چند اسم یا نام متفاوت استفاده می‌شود. در برخی موارد هم افزایش دز دارو توسط خود بیمار برای اثربخشی بیشتر اتفاق می‌افتد که باعث افزایش غلظت دارو در خون و عوارض و مسمومیت‌های دارویی می‌شود.
* در همه داروها امکان بروز مسمومیت‌های دارویی وجود دارد؟
برخی داروها پنجره درمانی باریک دارند. یعنی به محض افزایش دز می‌توانند باعث بروز عوارض و سمیت شوند. . به عنوان مثال برخی داروهای درمان بیماری‌های قلبی، یا داروهای ضد انققاد و ضد سرطان که حساسیت بیشتری در استفاده و به اصطلاح همان پنجره درمانی باریک را دارند، به محض افزایش مقدار مصرف، شانس بروز مسمومیت یا عوارض دارویی با این فرآورده‌ها بیشتر خواهد بود. برخی داروها هم هستند که اگر میزان دز مصرفی آنها بالاتر برود ممکن است عوارض دیرتر یا کمتر ظاهر شود. به همین دلیل مهم خود داروست که چه غلظتی از آن در بدن باعث بروز عوارض یا مسمومیت شود.
* مسمومیت دارویی چه علائمی دارد؟
در این باره ما پایش درمان را داریم که توسط پزشک، داروساز و خود بیمار انجام می‌شود. یعنی هر دارویی که یک بیمار برای مدت طولانی و چند دوز استفاده کند حتما باید اطلاعات دارویی خاص و جزئیات آن را از پزشک و داروساز بگیرد. این که آگاه باشد عوارض جانبی یا علائمی که نشان دهنده غلظت خونی و به دنبال آن احتمال بروز مسمومیت دارویی می‌شود، چیست. به عنوان مثال بیمارانی که از داروهای گلیکوزیدهای قلبی استفاده می‌کنند باید به طور منظم و هر شش ماه یکبار برای بررسی غلظت خونی دارو آزمایش دهند تا اطمینان از محدوده درمانی داشته باشند. اما به طور کلی برخی عوارض مثل احساس خستگی، بی‌حالی، اسهال یا علائم مشابه می‌تواند نشان‌دهنده افزایش غلظت خون باشد و اگر آگاهی داشته باشند، مانع از مسمومیت دارویی می‌شود. درباره افراد دیابتی هم که انسولین مصرف می‌کنند، در صورت افزایش مصرف با افت قند خون مواجه می‌شوند و در این باره هم ضرورت دارد که بیمار علائم افت قند خون مثل تعریق، بی‌حالی، افزایش ضربان قلب، خواب‌آلودگی، احساس گرسنگی را بداند. به طور کلی اگر دارویی قرار است برای طولانی‌مدت مصرف شود و احتمال افزایش غلظت دارو در خون و بروز مسمومیت دارویی وجود دارد، خود بیمار با آگاهی از علائم می‌تواند از بروز این مساله جلوگیری کند.
* عوارض مسمومیت‌های دارویی چیست؟
این مسمومیت بسته به نوع دارویی است که فرد مصرف می‌کند با علائم مختلف بروز می‌کند. مساله مهم این که مسمومیت با دارو خطرناک است و بیماران باید مراقبت باشند که دارو را با همان میزان تجویز شده مصرف کنند. نباید مصرف خودسرانه دارو داشته باشند و این مساله درباره داروهایی که پنجره درمانی باریک دارند، جدی‌تر است. چون اگر غلظت دارو در خون افزایش پیدا کند، شانس بروز عوارض و مسمومیت هم بیشتر می‌شود. اگر دارویی را هم به طور منظم مصرف می‌کنند و اگر قصد اضافه کردن داروی جدید به رژیم درمانی خود دارند، حتما مشورت‌های لازم را از پزشک یا داروساز بگیرند.
* آیا مسمومیت‌های دارویی درباره مکمل‌ها و ویتامین‌ها هم رخ می‌دهد؟
درباره مکمل‌ها و ویتامین‌ها هم این مسمومیت می‌تواند ایجاد شود. این مساله به ویژه درباره ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، K، E) اگر بیشتر از میزان توصیه مصرف شود، شانس بروز مسمومیت دارویی هم افزایش پیدا می‌کند. اضافه کردن یک فرآورده جدید به رژیم درمانی به ویژه درباره افراد با بیماری‌های زمینه‌ای باید حتما تحت نظر پزشک یا داروساز صورت بگیرد.
* درباره داروهای ساده که افراد عمدتا بدون نسخه تهیه می‌کنند، خطر مسمومیت کمتر است؟
به لحاظ کلی باید یادمان باشد که حتی داروهای بدون نسخه هم می‌توانند منجر به مسمومیت شوند. مثل مصرف همزمان مسکن، سرماخوردگی، آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای دیگر که فاصله کوتاه می‌تواند آسیب‌زا باشد. خطر اصلی درباره مسمومیت دارویی درباره افراد با بیماری‌های زمینه‌ای است. اما ممکن است افراد یک دارو را با چند نام در منزل داشته باشند و همزمانی مصرف رخ دهد. در این شرایط داروهای ساده هم می‌توانند منجر به مسمومیت شوند. نکته آخر این که ممکن است فرد مقادیر زیادی از یک دارو را عمدی یا غیرعمدی مصرف کند که باعث بروز مسمومیت دارویی می‌شود.
