خبرگزاری دانشجوالبرز در ترازوی مهاجرت/ وقتی مهاجرت هم بار سنگین است و هم موتور توسعه
به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، البرز کوچک‌ترین استان ایران از نظر مساحت، اما یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق کشور است. این استان که در همسایگی پایتخت قرار دارد، طی دو دهه گذشته به یکی از اصلی‌ترین مقاصد مهاجرت داخلی بدل شده است.
براساس برآورد‌های غیررسمی، بیش از نیمی از ساکنان کرج و فردیس را مهاجرانی تشکیل می‌دهند که عمدتاً از استان‌های کرمانشاه، ایلام، خوزستان، لرستان و سیستان‌وبلوچستان به این منطقه آمده‌اند.
دلیل اصلی این موج مهاجرت را می‌توان در سه عامل خلاصه کرد: جست‌وجوی کار کیفیت زندگی بهتر و نزدیکی به تهران.
اما همان‌طور که کارشناسان شهری هشدار می‌دهند، ادامه این روند بدون مدیریت صحیح، می‌تواند توازن جمعیتی و اجتماعی البرز را بر هم زند، در مقابل گروهی دیگر از تحلیل‌گران بر این باورند که همین مهاجرت، روح تازه‌ای به چرخه تولید و بازار کار استان دمیده و البرز را به قطب نوآوری و کارآفرینی در کشور تبدیل کرده است.
فشار جمعیتی و زیرساختی چهره تلخ مهاجرت
کرج مرکز استان البرز اکنون به یکی از متراکم‌ترین شهر‌های ایران تبدیل شده است. کوچه‌ها و خیابان‌های پرترافیک، مدارس شلوغ، کمبود آب و افزایش هزینه‌های شهری، تنها بخشی از مشکلاتی است که ساکنان با آن روبه‌رو هستند.
در چند سال اخیر رشد جمعیت کرج تقریباً دو برابر ظرفیت خدمات شهری بوده است. حتی اگر تمام پروژه‌های توسعه شهری هم به‌موقع انجام شود، بازهم از افزایش تقاضا عقب خواهیم ماند.
این افزایش جمعیت نه تنها در کرج، بلکه در فردیس و ساوجبلاغ نیز محسوس است. فردیس به دلیل قیمت مناسب‌تر مسکن، مقصد مهاجران کم‌درآمد شده و ساوجبلاغ نیز با وجود شهرک‌های صنعتی متعدد، نیرو‌های کارگری بسیاری را از سراسر کشور جذب کرده است. اما ظرفیت مدارس، درمانگاه‌ها و حمل‌ونقل عمومی در این مناطق پاسخگوی این حجم جمعیت نیست.
حاشیه‌نشینی زخم کهنه‌ای بر پیکر توسعه شهری
در حاشیه جنوبی کرج، مناطقی مانند حصارک، ماهدشت و مهرشهر میزبان هزاران خانواده‌ای هستند که توانایی پرداخت اجاره در مناطق مرکزی را ندارند. رشد سریع سکونتگاه‌های غیررسمی، نه‌تنها چهره شهری را تغییر داده بلکه چالش‌های امنیتی، بهداشتی و فرهنگی را افزایش داده است.
بخش زیادی از ساکنان این محله‌ها مهاجرانی هستند که برای پیدا کردن کار آمده‌اند، اما با مشکلاتی، چون نبود امکانات، فقر و بیکاری دست و پنجه نرم می‌کنند. نبود فضا‌های فرهنگی و ورزشی، زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی است.
شهرداری‌ها نیز با افزایش تقاضا برای خدمات شهری مانند جمع‌آوری زباله، توسعه شبکه آب و فاضلاب و نگهداری معابر مواجه شده‌اند. فشار مالی این خدمات، بودجه عمرانی را کاهش داده و بسیاری از طرح‌های توسعه‌ای را متوقف کرده است.
مسئولان استانی مدیریت مهاجرت را تنها راه حل کاهش فشار‌ها می‌دانند، مدیریت از مبدا شامل ایجاد فرصت‌های شغلی، توسعه زیرساخت‌ها و آموزش در استان‌های مبدا مهاجران است.از سوی دیگر بهبود زیرساخت‌ها در استان مقصد، توسعه حمل و نقل عمومی، ساخت مدارس و مراکز درمانی، بهبود شبکه آب و فاضلاب و تقویت خدمات شهری ضروری است.
بحران منابع و محیط‌زیست؛ چالشی نادیده گرفته‌شده
افزایش جمعیت، به‌ویژه در مناطق پرجمعیت کرج و فردیس، باعث رشد مصرف آب، برق و انرژی شده است.
تابستان امسال، بسیاری از مناطق کرج با قطعی آب و برق مواجه شدند. مسئولان شرکت آب منطقه‌ای البرز اعلام کرده‌اند که مصرف آب خانگی نسبت به ده سال گذشته بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.
از سوی دیگر افزایش تردد خودرو‌ها و تراکم جمعیت، آلودگی هوا را به معضلی جدی بدل کرده است. سازمان محیط زیست استان اعلام کرده که در سال گذشته بیش از ۱۰۰ روز هوای ناسالم در کرج ثبت شده است.
اما روی دیگر سکه: رونق اقتصادی و پویایی اجتماعی
با وجود تمام چالش‌ها، نمی‌توان از نقش مثبت مهاجرت در رشد اقتصادی البرز چشم پوشید. حضور نیروی کار ارزان و جوان، موتور محرکه بسیاری از صنایع استان شده است.
استان البرز به‌واسطه موقعیت جغرافیایی ویژه و دسترسی آسان به تهران، زنجان و قزوین، میزبان ده‌ها شهرک صنعتی است، واحد‌های تولیدی در اشتهارد، نظرآباد و ساوجبلاغ، به‌طور مستقیم از نیروی کار مهاجر بهره‌مندند.
مهاجران فرهنگی تازه‌ای با خود آورده‌اند که موجب تنوع فرهنگی، گسترش زبان‌ها و آداب مختلف و حتی رشد کسب‌وکار‌های بومی شده است. بسیاری از رستوران‌ها، کارگاه‌های صنایع‌دستی و مشاغل خرد توسط همین مهاجران شکل گرفته‌اند. این پدیده، چهره اقتصادی و اجتماعی البرز را پویاتر کرده است.
مراکز علمی و آموزشی استان البرز از دیگر دلایل جذب مهاجران هستند. دانشگاه خوارزمی، دانشگاه آزاد کرج، پژوهشگاه مواد و انرژی و پردیس‌های علمی متعدد، دانشجویان بسیاری را از سایر استان‌ها به البرز کشانده‌اند.
این دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی، بسیاری در همین استان ماندگار شده و به بدنه نیروی متخصص البرز افزوده‌اند.
به گفته یکی از استادان دانشگاه خوارزمی: مهاجرت نخبگان از استان‌های کوچک‌تر به البرز، باعث تقویت سرمایه انسانی و ایجاد فرصت‌های نوآورانه در حوزه علم و صنعت شده است.
تنوع قومی و فرهنگی در البرز در نگاه اول می‌تواند منشأ اختلاف و شکاف اجتماعی باشد. اما در بلندمدت، این هم‌زیستی فرهنگی به ایجاد جامعه‌ای چندفرهنگی و پویا انجامیده است.
یک کارشناس اجتماعی می‌گوید: وقتی فرهنگ‌های مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند، نوعی پویایی اجتماعی شکل می‌گیرد. کودکان در مدارس با لهجه‌ها، غذا‌ها و سنت‌های مختلف آشنا می‌شوند و این تنوع، ظرفیت بزرگی برای رشد فرهنگی جامعه است.
مهاجرت تهدید یا فرصت؟
نمی‌توان انکار کرد که مهاجرت بی‌رویه، بدون سیاست‌گذاری دقیق، منجر به بحران‌های شهری می‌شود. اما در عین حال، تجربه البرز نشان می‌دهد که اگر مهاجرت مدیریت شود، می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت اقتصادی و اجتماعی باشد.
کشور‌های توسعه‌یافته از مهاجرت به‌عنوان ابزاری برای جبران کمبود نیروی کار و تزریق انرژی جوان به جامعه استفاده کرده‌اند، البرز نیز می‌تواند با سیاست‌گذاری هوشمندانه، از تهدید مهاجرت، فرصتی برای توسعه بسازد.
یکی از راهکار‌ها توزیع متوازن جمعیت و اشتغال در سطح استان است. اگر صنایع بزرگ تنها در چند شهرستان متمرکز نباشند، فشار از دوش شهر‌های مرکزی برداشته می‌شود.
همچنین توسعه آموزش‌های مهارتی و حرفه‌ای برای مهاجران می‌تواند آنان را از شغل‌های غیررسمی به بخش‌های مولد اقتصادی منتقل کند.
از طرفی استان البرز در نقطه‌ای حساس از تاریخ توسعه خود ایستاده است. از یک سو، رشد جمعیت و مهاجرت فزاینده، چالش‌های بزرگی در حوزه زیرساخت، مسکن و خدمات عمومی ایجاد کرده است. از سوی دیگر، همین مهاجرت، جان تازه‌ای به صنایع، دانشگاه‌ها و فضای اجتماعی استان بخشیده است.
مدیریت هوشمندانه مهاجرت، نه از طریق محدودیت بلکه از مسیر توانمندسازی، توزیع عادلانه منابع و برنامه‌ریزی شهری آینده‌نگر می‌تواند البرز را به الگویی موفق از هم‌زیستی فرهنگی و توسعه پایدار در کشور بدل کند.
به بیان دیگر البرز امروز آزمایشگاه مهاجرت ایران است جایی که می‌تواند نشان دهد اگر سیاست‌گذاری درست باشد، مهاجرت نه تهدید، بلکه فرصتی برای رشد و شکوفایی خواهد بود.
سالانه بیش از ۱۰۰ هزار نفر وارد استان می‌شوند
توحید شیریزاد رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان البرز در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو، با بیان اینکه استان البرز یکی از مهاجرپذیرترین استان‌های کشور است، اظهار کرد: بر اساس برآورد‌های رسمی، هر ساله حدود ۷۰ تا ۱۲۰ هزار نفر از سایر استان‌ها به البرز مهاجرت می‌کنند این میزان مهاجرت به‌ویژه در شهر‌های کرج، فردیس و نظرآباد موجب افزایش تقاضا برای مسکن، اشتغال، خدمات شهری و حمل‌ونقل شده است.
وی افزود: برای کنترل این روند، باید ریشه مهاجرت را در استان‌های مبدأ بررسی کنیم، نمی‌توان مانع ورود جمعیت شد اما می‌توان با ایجاد فرصت‌های اقتصادی، آموزشی و رفاهی در مبدأ، تمایل به مهاجرت را کاهش داد.
شیریزاد تاکید کرد: مدیریت جمعیت در البرز نیازمند سیاست‌گذاری دقیق استانی و اجرای قوانین مرتبط با بارگذاری جمعیت، طرح‌های توسعه شهری و توازن منطقه‌ای است.
وی افزود: طرح آمایش سرزمین و برنامه هفتم توسعه، فرصت مناسبی برای ساماندهی این وضعیت فراهم کرده است.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی البرز در ادامه به فشار ناشی از رشد جمعیت بر بخش تولید اشاره کرد و گفت: امسال بخش تولیدی استان به‌شدت به نیروی کار نیاز دارد و با برنامه‌ریزی صحیح می‌توان بخشی از مهاجران را به‌صورت هدفمند وارد چرخه تولید کرد. از سوی دیگر، اصلاح قوانین مالکیت، تجارت و سرمایه‌گذاری می‌تواند به جلوگیری از شکل‌گیری بازار‌های غیرمولد و فعالیت‌های واسطه‌ای کمک کند.
وی با بیان اینکه باید از سرمایه‌گذاران واقعی حمایت شود، تصریح کرد: فعالیت‌های غیرقانونی همچون برداشت غیرمجاز از منابع آب و برق، فرار مالیاتی و سرمایه‌گذاری‌های صوری، مانع رشد سرمایه‌گذاری سالم است و باید به‌صورت جدی با آن برخورد شودو
طبق آمار مرکز آمار ایران استان البرز پس از تهران دومین استان مهاجرپذیر کشور است. نرخ رشد جمعیت این استان در دهه گذشته بیش از دو برابر میانگین کشوری بوده و بیشترین مهاجران از استان‌های تهران، قزوین، مازندران و خراسان رضوی به البرز وارد می‌شوند. کارشناسان هشدار داده‌اند که تداوم این روند بدون توسعه متوازن زیرساخت‌ها، می‌تواند مشکلاتی نظیر کمبود مسکن، ترافیک سنگین، فشار بر شبکه آب و برق و افزایش حاشیه‌نشینی را به دنبال داشته باشد.
