به گزارش خبرنگار دانش و فناوری گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، خلیج فارس، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پهنه‌های آبی جهان، نه‌تنها از منظر ژئوپلیتیکی و اقتصادی بلکه از نظر علمی و زیست‌محیطی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. پایش علمی و تخصصی این منطقه برای حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی، مدیریت منابع طبیعی، و توسعه پایدار امری ضروری است. در این راستا، شناور تحقیقاتی «کاوشگر خلیج فارس»، به‌عنوان یک دستاورد برجسته مهندسی ایران، نقش مهمی در پایش علمی این منطقه ایفا می‌کند. این گزارش به تحلیل ابعاد مختلف ساخت و عملیات این شناور می‌پردازد و ویژگی‌های فنی، علمی، و عملیاتی آن را بررسی می‌کند.

۱. پیشینه و ضرورت ساخت کاوشگر خلیج فارس

خلیج فارس با اکوسیستم منحصر‌به‌فرد خود، شامل تنوع زیستی غنی، صخره‌های مرجانی، و منابع نفت و گاز، نیازمند پایش مداوم و دقیق است. تغییرات اقلیمی، آلودگی‌های نفتی، و فعالیت‌های انسانی تأثیرات منفی بر این اکوسیستم داشته‌اند. پیش از ساخت کاوشگر خلیج فارس، ایران برای انجام تحقیقات دریایی به شناور‌های خارجی یا امکانات محدود داخلی وابسته بود. این وابستگی نه‌تنها هزینه‌بر بود، بلکه از نظر امنیتی و استقلال علمی نیز چالش‌برانگیز بود.

ساخت کاوشگر خلیج فارس در سال ۱۳۹۱ توسط مهندسان ایرانی در شرکت ایزوایکو (مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران) آغاز شد و در سال ۱۳۹۵ به بهره‌برداری رسید. این شناور با هدف رفع نیاز‌های تحقیقاتی کشور در حوزه علوم دریایی و تقویت خودکفایی در فناوری‌های پیشرفته دریایی طراحی و ساخته شد.

۲. ابعاد فنی و مهندسی ساخت شناور

۲.۱. طراحی و مشخصات فنی

کاوشگر خلیج فارس یک شناور تحقیقاتی پیشرفته با طول ۵۰ متر، عرض ۱۰ متر، و آبخور ۳.۸ متر است. این شناور با وزن تقریبی ۹۰۰ تن و بدنه‌ای از جنس فولاد دریایی ساخته شده است که مقاومت بالایی در برابر شرایط سخت محیطی خلیج فارس، از جمله دمای بالا و شوری زیاد آب، ارائه می‌دهد. طراحی هیدرودینامیکی شناور به‌گونه‌ای است که پایداری و کارایی آن در شرایط مواج حفظ شود.

سیستم پیشران شناور شامل دو موتور دیزلی با توان مجموع ۲۴۰۰ اسب بخار است که سرعت عملیاتی آن را به حدود ۱۲ گره دریایی می‌رساند. همچنین، این شناور مجهز به سیستم موقعیت‌یابی پویا (Dynamic Positioning System - DPS) است که امکان ثابت ماندن در یک نقطه خاص از دریا را بدون نیاز به لنگر فراهم می‌کند. این ویژگی برای انجام تحقیقات دقیق، مانند نمونه‌برداری از بستر دریا یا پایش جریان‌های آبی، حیاتی است.

۲.۲. تجهیزات علمی و آزمایشگاهی

کاوشگر خلیج فارس مجهز به آزمایشگاه‌های پیشرفته‌ای است که امکان انجام تحقیقات در حوزه‌های مختلف علوم دریایی را فراهم می‌کند. این آزمایشگاه‌ها شامل:

-آزمایشگاه هیدروشیمی: برای تحلیل خواص شیمیایی آب دریا، مانند شوری، pH، و غلظت مواد مغذی.

نگاهی به کاوشگر خلیج فارس/ کشتی پایشگر تخصصی و علمی اقیانوس و دریاها در اختیار دانشمندان ایرانی

- آزمایشگاه زیست‌محیطی: برای مطالعه تنوع زیستی، از میکروارگانیسم‌ها تا گونه‌های بزرگ‌تر دریایی.

- آزمایشگاه زمین‌شناسی دریایی: مجهز به تجهیزات سونار و نمونه‌برداری از بستر دریا برای مطالعه ساختار‌های زمین‌شناختی.

این شناور همچنین دارای سیستم‌های تصویربرداری زیرآبی و ربات‌های زیردریایی (ROV) است که امکان کاوش در اعماق تا ۵۰۰ متر را فراهم می‌کنند. این تجهیزات برای بررسی صخره‌های مرجانی، بستر‌های نفتی، و حتی باستان‌شناسی زیرآبی کاربرد دارند.

۲.۳. خودکفایی در ساخت

یکی از نقاط قوت کاوشگر خلیج فارس، طراحی و ساخت کامل آن توسط متخصصان ایرانی است. این شناور با بهره‌گیری از دانش بومی و همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، مانند دانشگاه صنعتی شریف و پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی، ساخته شده است. استفاده از مواد و قطعات داخلی، مانند سیستم‌های ناوبری و الکترونیکی بومی، نه‌تنها هزینه‌ها را کاهش داد، بلکه نشان‌دهنده توانمندی ایران در حوزه مهندسی دریایی بود.

۳. ابعاد عملیاتی کاوشگر خلیج فارس

۳.۱. مأموریت‌های علمی

کاوشگر خلیج فارس برای انجام مأموریت‌های متنوعی طراحی شده است، از جمله:

پایش زیست‌محیطی: این شناور داده‌های جامعی درباره کیفیت آب، آلودگی‌های نفتی، و تأثیرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم خلیج فارس جمع‌آوری می‌کند. برای مثال، در سال ۱۴۰۰، این شناور در پروژه‌ای برای بررسی تأثیر نشت نفت بر صخره‌های مرجانی جزیره خارک مشارکت داشت.

نگاهی به کاوشگر خلیج فارس/ کشتی پایشگر تخصصی و علمی اقیانوس و دریاها در اختیار دانشمندان ایرانی

نقشه‌برداری بستر دریا: با استفاده از سونار‌های پیشرفته، کاوشگر خلیج فارس نقشه‌های دقیقی از بستر خلیج فارس تهیه کرده است که برای اکتشاف منابع معدنی و مدیریت زیست‌محیطی کاربرد دارد.

نگاهی به کاوشگر خلیج فارس/ کشتی پایشگر تخصصی و علمی اقیانوس و دریاها در اختیار دانشمندان ایرانی

- تحقیقات شیلاتی: این شناور داده‌هایی درباره ذخایر ماهیان تجاری و گونه‌های در معرض خطر جمع‌آوری می‌کند که برای مدیریت پایدار شیلات حیاتی است.

۳.۲. قابلیت‌های عملیاتی

کاوشگر خلیج فارس قادر است تا ۴۵ روز به‌صورت مداوم در دریا فعالیت کند و ظرفیت حمل حدود ۳۰ نفر، شامل خدمه و محققان، را دارد. این شناور مجهز به سیستم‌های ارتباطی ماهواره‌ای است که امکان انتقال داده‌های علمی به مراکز تحقیقاتی در خشکی را در زمان واقعی فراهم می‌کند. همچنین، طراحی کابین‌های آن با استاندارد‌های ارگونومیک، محیطی مناسب برای کار طولانی‌مدت محققان فراهم کرده است.

۴. فرصت‌های پیش رو با این شناور با ارزش ساخت ایران

- توسعه فناوری بومی: موفقیت کاوشگر خلیج فارس راه را برای ساخت شناور‌های تحقیقاتی پیشرفته‌تر هموار کرده است.

- تقویت جایگاه علمی ایران: داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط این شناور می‌تواند در مجامع علمی بین‌المللی ارائه شود و جایگاه ایران را در علوم دریایی ارتقا دهد.

حفاظت از محیط‌زیست: پایش دقیق خلیج فارس به سیاست‌گذاری برای حفاظت از این اکوسیستم کمک می‌کند.

۵. نگاهی به این شناور از منظر اقتصادی و استراتژیک

ساخت کاوشگر خلیج فارس نه‌تنها از نظر علمی بلکه از منظر اقتصادی و استراتژیک نیز اهمیت دارد. این شناور با کاهش وابستگی به اجاره شناور‌های خارجی، هزینه‌های تحقیقاتی را کاهش داده است. همچنین، داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط این شناور در حوزه‌های نفت و گاز، شیلات، و گردشگری دریایی کاربرد‌های اقتصادی قابل‌توجهی دارند.

از منظر استراتژیک، این شناور به ایران امکان می‌دهد تا حضور علمی و تحقیقاتی خود را در خلیج فارس تقویت کند. این امر در منطقه‌ای که رقابت‌های ژئوپلیتیکی شدیدی وجود دارد، اهمیت بسزایی دارد.

نگاهی به کاوشگر خلیج فارس/ کشتی پایشگر تخصصی و علمی اقیانوس و دریاها در اختیار دانشمندان ایرانی

کاوشگر خلیج فارس نمادی از خودکفایی و توانمندی ایران در حوزه مهندسی و علوم دریایی است. این شناور با طراحی پیشرفته، تجهیزات علمی مدرن، و قابلیت‌های عملیاتی گسترده، نقش کلیدی در پایش علمی خلیج فارس ایفا می‌کند. با وجود چالش‌هایی مانند محدودیت‌های مالی و شرایط محیطی، فرصت‌های ایجادشده توسط این شناور، از توسعه فناوری بومی تا تقویت جایگاه علمی ایران، بسیار ارزشمند است. سرمایه‌گذاری در ارتقای این شناور و آموزش متخصصان می‌تواند تأثیرات آن را در حفاظت از خلیج فارس و توسعه پایدار منطقه دوچندان کند.

مرجانی

سلفی غواص با یک ماهی درنده در اعماق دریای سرخ (فیلم)

سلفی غواص با یک ماهی درنده در اعماق دریای سرخ (فیلم)

نگاهی به کاوشگر خلیج فارس/ آزمایشگاه و پژوهشگاه تخصصی و علمی متحرک دریایی در اختیار دانشمندان ایرانی

نگاهی به کاوشگر خلیج فارس/ آزمایشگاه و پژوهشگاه تخصصی و علمی متحرک دریایی در اختیار دانشمندان ایرانی

صخره مرجانی شکل روی مریخ عکاسی شدند

صخره مرجانی شکل روی مریخ عکاسی شدند